In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 38)

 

Amsterdam, 2 december 1965, Musaph (Prof. Dr. H. Musaph, bijzonder hoogleraar De medische sexuologie, behandelend psychiater van Ursula, KtH) 

Beste mevr. ten Holt,
Vandaag is uw man bij mij geweest om te spreken over uw moeilijkheden. Het is duidelijk dat u dik heimwee hebt en dat Klaas moeilijk is. Het laatste is alleen maar gunstig van mijn gezichtspunt uit gezien.
    Kees denkt na wat er verder met u gebeuren moet. Hij wil u met Klaas hierheen halen en denkt er over om het met u verder te proberen. Hij vroeg mij of ik veronderstel dat u na hereniging een normaal huwelijksleven met hem zou kunnen hebben, inclusief het sex.
    Ik antwoordde dat ik veronderstel dat het opnieuw grote moeilijkheden zal geven en dat ik geen aanleiding zie om te veronderstellen dat u de sex nu principieel anders zou liggen dan al die voorafgaande jaren. Hij vroeg of u dan soms lesbisch bent. Ik ontkende dit en zei dat de relatie tussen u en hem dus ongelukkig ligt. En verder beloofde ik hem u dit te schrijven.
    Dat u eventueel op korte termijn terug zou komen, zou ik moeten duiden als een falen, waarvoor men zich niet hoeft te schamen, maar dat nou niet bepaald een uitdrukking is van een gezond aanpassingsvermogen. Heimwee- en wanhoopsgevoelens zijn normaal in uw situatie. De vraag is alleen of u ervoor capituleert ja of nee.
    En ik vertelde Kees dat ik erg blij ben met de agressieve gedrag van Klaas. Dat is een normale reactie op de grote verandering en de scheiding met zijn vader. Verder vind ik het mesjogge om te denken aan andere mannen. Daar bent u nog lang niet aan toe. Dat hoeft echt niet.
    Met beste groeten en
H. Musaph




 

Lahav, donderdag 2 december 1965, Ursula

Lieve Kees,
boven mijn hoofd is een enorm gehamer, want ze repareren het dak. Toen ik vanmorgen even thuiskwam om naar Jet te kijken, was het een ravage van kapotte dakpannen en gruis voor mijn deur. Het beeldige tuintje is totaal verwoest. Het is een ontzettende ravage. Jet maakt het best, zou je denken dat ze mee te nemen was? May (zuster van Ursula, KtH) heeft indertijd ook een kat uit Joegoeslavië meegenomen. Zeg liefje, als ik per vliegtuig terugkom, dan moet ik echt een heleboel van hier per pakketpost sturen, want ik heb veel teveel, d.w.z. dat wat je me stuurt plus een paar stenen plus schoenen. Ik zou b.v. de encyclopedie plus schoenen plus lange broek kunnen versturen. Ik kan hier wel mijn spijkerbroek en nog een broek achterlaten en b.v. ook die blauwe jas. Ik kan de boeken van Klaas ook opsturen, hij heeft ze allemaal uit. Maar ik moet eerst zien dat jouw pakket aankomt, anders durf ik niets te sturen. Wanneer heb je het verstuurd?
    Voor ik het vergeet, het is vandaag donderdag twee december. Ik ben een kostbaar schrift met aantekeningen en overdenkingen kwijt. Ik denk me suf en schrijf alles op. Ik ben in mijn eentje onze erotische verhouding aan het oplossen, en lach me niet uit, ik doe echt denkwerk. Ik meen ook hier de bron van de mislukking te hebben gevonden, ook hier ligt de oorzaak in mijn ongeduld, het niet willen geven van tijd aan een ander. Je mag best weten dat toen ik gisteravond laat in bed lag en ik bewust aan jou en mij in bed begon te denken, ik in de grootste verwarring raakte. Ik dacht eerst, we moeten rustig aan doen, en toen dacht ik daar gaat het niet om. En nu denk ik zo: ik wilde nooit met je naar bed omdat ik met iemand anders naar bed wou, dus ik wilde jou mijn lichaam en mijn tijd niet geven, maar nu wil ik je mijn lichaam en mijn tijd wél geven, dus zal ik niet zo geïrriteerd zijn als je mij wilt hebben. Want het is bij mij altijd zo, ik word geïrriteerd als ik tijd meen te verliezen. Ik ben geloof ik niet erg duidelijk. Maar als je met een man vrijt terwijl je liever met een ander vrijt, word je geïrriteerd, terwijl als je niet aan een ander denkt, dan ben je tevreden met dit moment.

6.30 uur
Daarstraks belde je me weer op. Liefje, je belt je arm. Het is heerlijk je stem te horen, hij klonk ook veel meer als jouw stem. Ik hoop nu maar dat je me verstond. Klaasje is bezig het kistje waar Jet in slaapt prachtig rood en geel te schilderen. Jet eet ondertussen mijn schoenen op. Ze heeft gemeen scherpe klauwtjes. Het is een mooi katje met een zwart snoetje, witte wangen, een zwarte staart en nog hier en daar verspreid wat zwarte vlekken en verder wit. Klaas vraagt steeds of hij haar mee kan nemen.
    Ik durf hier nog niet goed te vertellen dat ik wegga, ik ben bang dat (ja, het is misschien erg achterdochtig van me) dat ze dan niet zo behulpzaam meer zullen zijn. Bovendien wordt het dan zo’n zinloos wachten tot ik wegga, ik denk dat ik het pas zeg als we precies beslist hebben welke dag ik wegga, in ieder geval ongeveer. Ze zullen toch wel iets vermoeden door de twee telefoontjes uit Holland. Vlak na het telefoongesprek vroeg iemand mij of het beter ging en of ik al beslist had of ik blijven zou of niet. Ik zei dat ik het nog niet wist.
    Het is gek, ik weet niet wat ik je schrijven moet, ik leef al weer met een hoofd vol thuis. Ik vertel je liever alles. Ik wil nog graag naar Jeruzalem. Motke zal zien of hij een kaart van Jeruzalem in Be’er Scheba kan krijgen. We moeten Israël maar samen nog eens goed bekijken, als er weer geld is.

’s avonds
Ik werk op het ogenblik zo ontzettend aan mezelf. Ik heb altijd erg aan mezelf gewerkt, maar nu span ik me helemaal in om rustig en geduldig te zijn, me niet van mijn stuk te laten brengen en niet eraan te denken wat anderen van me vinden, met als resultaat vriendelijkheid. Ik zal je een recent voorbeeld geven. Klaas ligt in bed met Jet. Hij slaapt niet want hij wil met Jet spelen. Hij teutte al erg met zijn melk en hij is vanavond in het Chader Ochel volkomen onmogelijk geweest. Maar hij lag dan eindelijk in bed, ik had wat foto’s met hem bekeken, hem verteld wat we morgen gaan doen en even bij hem gelegen, dus het werd tijd dat hij sliep. Ik werd dus kregelig toen ik merkte dat hij met Jet lag te spelen. Ik zei dus vrij vinnig dat hij moest gaan slapen en dat anders Jet ergens anders moest. Vervolgens bedacht ik dat het heel begrijpelijk was dat hij met Jet wilde spelen omdat hij eindelijk zijn beestje heeft en dat ik alleen maar kregel was omdat ik rust wilde hebben. Ik zei dus vriendelijk zoiets van dat het ook wel erg leuk was dat Jet bij hem lag, en ook moeilijk om te gaan slapen, en zo nog wat praatjes. Nu slaapt hij, het is vijf minuten geleden. Ik hoop dat Jet ook slaapt.
    Ik ga ook maar eens echt vroeg naar bed. Ik ben steeds moe. Hoe gaat het met jouw nachtrust, liefje? Probeer ook rustig te zijn en opgewekt, het gaat wel goed. We moeten alleen nog wachten op hereniging en ons ongeduld bedwingen. Ik denk voortdurend aan je. Het is hier zo stil, ik hoor alleen het geronk van de electriciteitscentrale. Moshé is een paar dagen weg, ik zorg voor de konijntjes, het vrouwtje is zwanger. We kijken bijna iedere dag bij de biggetjes, eergisteren was er een dikke zeug die volgens mij op barsten stond, ze had het echt moeilijk. De volgende dag had ze elf biggetjes, het is een lief gezicht en een naar idee dat ze allemaal over zes maanden geslacht worden, Varkens zijn slechte moeders, ze trekken zich niets van hun jongen aan. Koeien daarentegen zijn echte lieve moeders. Ze likken hun kinderen en je kunt echt een soort verhouding zien tussen koe en kalfje, heel aandoenlijk. Het is een reuzeleuk gezicht een koe naar zijn jong toe te zien gaan, het te zien besnuffelen en dan echt liefkozend te zien likken. Het stikt hier van de dieren, er zijn twee gitzwarte kleine paardjes en twee magere witte paarden. Allerlei waakhonden, stieren, ossen, kamelen, kalkoenen in alle maten van kuikens tot volwassen, een moedergeit met twee kindertjes die nog piepklein zijn, katten met kinderen. Het is zo leuk al die dieren.
    Vanmorgen gingen we weer wandelen door het bos, daar loopt een weg, en dat is de andere weg naar Lahav. Als je op die weg loopt, dan ineens zie je voor je tussen de heuvels door de vlakte. Dat is een fantastisch mooi gezicht. Op een keer toen we vlak bij die weg zaten te eten, kwam er een troep kinderen van een andere kibboets voorbij. Je ziet er nooit iemand. Ik vroeg me altijd af waar die weg naartoe liep, en vandaag liep ik met Klaas die weg af, en toen kwam hij, half tot mijn verbazing, half tot mijn teleurstelling, gewoon op de hoofdweg uit. Ik kon niet laten bij mezelf te bedenken dat vaak in je leven dingen die zo geheimzinnig lijken, heel eenvoudig blijken. Waar moest die weg anders naartoe gaan?
    Ik word hier geconfronteerd met andere moeilijkheden dan thuis. Thuis zijn het vaak mijn medemensen die mij beangstigen of irriteren, hier irriteert niemand me, omdat ze me volkomen met rust laten, en dat geeft dan weer aanleiding tot andere moeilijkheden. Thuis heb ik vaak zorgen over mijn uiterlijk en kleren, hier heb ik die ook niet, in de spiegel kijk ik nooit, want in mijn kamer heb ik alleen een heel kleine in de kast, en het is daar altijd te donker om iets te zien. In de douche is er wel een, maar ik heb nooit tijd om erin te kijken. Heel rustig. Ik ga nu naar bed. Morgenochtend schrijf ik nog iets en dan gaat hij op de bus.

vrijdag 3 december
Wat vliegt de tijd toch, ik vind het wel best. Jet is erg lief, maar wel een schreeuwerd. Ze schreeuwt me ’s nachts wakker, daar word ik ontzettend boos van. Ik probeerde haar in haar kist op de galerij te zetten, maar ze schreeuwde zo hartverscheurend dat ik haar maar weer binnen heb gehaald. Het enige zal zijn: vetmesten zodat ze dik en vadsig en lui wordt. Daarnet brandde ze haar bek aan de melk, ze gaf een ijselijke gil. Heb jij ooit een kat horen gillen van pijn? Ze springt door de kamer en schreeuwt aan een stuk door. Misschien is ze van Siamese afkomst.
    Liefje, ik houd maar op met schrijven, Klaas zit ook al op mijn rug, het is geen doen meer en ik wil nog voor het weekeinde een brief versturen, ik vind het erg prettig dat jij je brieven expresse stuurt, ik kan het moeilijk doen omdat het zoveel meer kost. Hier komt nog iets van Klaas:
    
Miljoenen miljoenen kusjes van Klaas. Weet je dat ik verbaasd ben wanneer het boek aankomt? Weet je dat we een heel snoezig poesje hebben? En ik ben ook een heel lief jongetje en jij bent mijn schat mijnheer.

    Nou liefje, hij is erg speels en Jet ook. Ik schrijf vanavond weer. Morgen is het gelukkig Sjabbat, dan lig ik de halve dag in bed. Daag liefje, omhelst door
Ursula.