In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 34)


 

Lahav, 28 november 1965, Ursula

Lieve Kees,

ik schrijf weer heel klein, want ik heb twee luchtpostbrieven voor drie dagen. Ik kreeg vandaag je brief van maandag 22 november en ook een brief voor Klaasje met een beeldige tekening van een Amsterdamse gracht. Tot je geruststelling kan ik je zeggen dat we al je tekeningen hebben gekregen, Klaas laat ze aan iedereen zien. De meeste mensen vinden ze prachtig, dat zijn ze dan ook, die van de twee poezen is beslist een meesterwerk. Je moest eigenlijk eens de olieverf proberen die er nog is, er zijn vast ook nog wel penselen. Het N.I.W. krijg ik alweer. Je brief vind ik erg cynisch, je moet oppassen dat je niet een koud, hard en cynisch iemand wordt. Waarom zou je? Je hebt het heus niet moeilijker dan een ander, misschien is ons leven wat stormachtiger, maar daardoor ook boeiender. Natuurlijk wil je een vrouw en kinderen om voor te werken, maar dat hoeft niet alleen geld te zijn, je moet goed nadenken wat je voor je gezin over hebt, hoe graag je ons weer bij je wilt hebben, of je het de moeite waard vindt, niet cynisch afwachten of het leven nog wat voor je in petto heeft, en ondertussen je wat amuseren met Daniëlle. Je moet ook diep nadenken zonder wrok of klagen en cynisme, echt nadenken wat je wilt, inderdaad, een gesprek.
    Dit alles is niet alleen mijn werk, jij bent er ook bij betrokken, zoek uit waar jouw aandeel begint. Ik ben bereid om er mij helemaal voor in te zetten. Dat het vaak op een fiasco is uitgelopen, maakt het vechten op zichzelf niet minder waardevol. Ik heb er veel van geleerd. Ik heb echt het gevoel, Kees, dat ik iedere dag zo ontzettend veel leer, iedere dag zijn er andere moeilijkheden die ik moet oplossen, en ik wil ze ook echt oplossen. Al dit denken en werken is gericht op een evenwichtig karakter, een gelijkmatig humeur. Ik heb het gevoel dat als ik dat eenmaal bereikt heb, ik het leven echt aankan.
    Ik heb op het ogenblik ontzettende keelpijn, het voelt alsof hij verbrand is, net als wat jij had, ik zal de zuster maar om iets vragen. Ik zou nu zin hebben om met jou ergens in een restaurant te zitten of op een terrasje. Vind je het gek? Als ik aan de laatste anderhalf jaar denk, krijg ik het een beetje benauwd, zover als wij van elkaar verwijderd waren toen al, en als ik aan Daniëlle denk, benauwt me dat ook, ook een teken van verwijdering tussen ons. Hoe zal het gaan? Je begrijpt natuurlijk ook wel, dat je volledig en volledig met haar zou moeten breken, wil je ons terug hebben. Ik zal je er nooit mee lastigvallen, het was mijn eigen schuld, maar zij kan er niet bij als ik er ben. Ik geef mij ook volledig.

Zondagavond.
Ik heb echt angina, een hele dikke vuurrode keel met vieze witte plekken erin en hevige keelpijn. Ik dacht eerst dat het van het roken kwam, wat ik gisteren gedaan heb (was het gisteren? het lijkt een eeuw geleden). Ik heb vandaag nog helemaal niet gerookt, toch was Klaasje onmogelijk, op school wilde hij niet eten en iets van een ander hebben. Toen we gingen wandelen, gooide hij iedereen met stenen. ’s Middags wilde hij niet slapen, toen ik sliep heeft hij een (weliswaar prachtige) tekening op de muur geschilderd, maar ik was woedend omdat hij echt móet slapen, en omdat hij overal verf gemorst had, en die verf is er nergens meer af te krijgen, enfin, verder is hij betrekkelijk lief geweest.
    Ik heb een zak vol mandarijntjes voor Klaas gehaald, maar ik zit ze allemaal zelf op te eten. Soms ga ik naar de keuken en vraag fruit en koekjes en dan krijg ik enorm veel en lekkere koekjes zoals vandaag, en soms doen ze er van alles voor Klaas bij. Nomi is ontzettend aardig tegen me. Ze komt steeds kijken hoe het gaat. Michal vroeg ook hoe het ging, het is echt hartverwarmend, iedereen is zo lief voor Klaas. Dit zijn heus heel, heel lieve mensen. Jammer dat jij ze niet kent. Toch is dit leven op het moment niets voor mij, d.w.z. ik kom er nooit eens uit, de anderen gaan heel dikwijls naar Tel Aviv. Vooral de bouwvakkers zijn er nooit. Ik vroeg aan Michal ‘wanneer krijg jij een nieuw huis?’, ze zei ‘O over zoiets van anderhalf jaar, die mensen werken zo langzaam, ze komen een paar dagen werken en dan gaan ze een maand weg.’ Michal gaat tegenwoordig naar de schoonheidsspecialiste, die heeft haar ook al gezegd dat haar huid in zo’n slechte conditie is. Vandaag kwam ze er vandaan en ze was ook naar de kapper geweest. Ze heeft indertijd haar haar af laten knippen, nu kun je pas zien dat ze nog jong is, zesentwintig jaar, toen ik haar voor het eerst zag, dacht ik dat ze veertig was.
    Vanmorgen besloot ik zo min mogelijk in de tuin te werken, niet omdat het geen leuk werk is, maar het is teveel geren voor me, Broeriah kwam wel vragen of ik wilde helpen, ik heb vanmiddag nog wel wat gedaan. Het kon, want Klaas speelde met de andere kinderen buiten. Het is zulk rustig werk, je kunt er goed bij nadenken en het is lekker buiten, en het is dankbaar werk. Ik ben blij dat ik in Israëls grond mag werken. Voorlopig alleen nog wortels uittrekken, maar ik heb ook in mijn tuintje een cactus geplant, net zo een als wij eens gehad hebben, die grote, waar nu nog een stek van staat bij de plant van Evy (Evelyn Roth, zuster van Ursula, KtH)  in de koperen pot. Helemaal verkommerd lag hij bij de vuilnis. Iedereen die planten heeft, zet ze in een keiharde, droge kluit aarde. Ik geef de mijne rustig water, maar niet al te veel. Deze planten zijn eigenlijk niet van mij, ze wonen bij me.
    Ik ging daarnet even naar de W.C., het is stikdonker buiten, je kunt totaal niet zien waar je loopt. Meestal ga ik niet naar de W.C., maar als ik moet poepen, moet ik wel. Ik vind het ontzettend vervelend om ’s avonds zo’n eind te moeten lopen in het donker, niet dat ik bang ben, maar ik vind het koud, en meestal kleed ik me al heel vroeg uit. Ik voel me echt ziek. Ik kan pas morgen bij Nouriet, de verpleegster terecht. Ik heb pijnlijk gezwollen klieren in mijn hals. Ik kan hier niet ziek zijn, want wat doe ik met Klaasje? Ik houd me maar kalm en kleed me warm. Vandaag was het trouwens weer warm, alleen woei er een gure wind. Hannah is dit weekend niet op komen dagen, het was maar goed ook, want ik had haar toch niet kunnen ontvangen.
    Kees, ik begrijp nu pas dat Daniëlle het met jóu heeft uitgemaakt, ik dacht eerst met mijn stomme hoofd dat je met Micha bedoelde, en ik begreep totaal niet waarom jij je hier nu ongelukkig over moest voelen. Ik ben erg geneigd te zeggen, geeft niets, je hebt met haar toch eigenlijk niets te maken? Maar ik begrijp heus wel dat jij er niet zo over denkt, en je dubbel eenzaam en getroffen voelt. Het lijkt wel allemaal bij elkaar te horen, Daniëlle weg, wij terug, zo eenvoudig is het natuurlijk niet. Hoe kom ik trouwens terug? Hoe doen Hans en Lottie dat? (Hans en Lotje Reyzer, vrienden van mijn ouders, KtH) Wat zijn dat toch een handige en ik neem aan ijverige mensen. Had zij hun kind ook bij zich? Enfin, ik ben niet zo’n reizigster en iemand van de wereld. Ik bereis mezelf, dat is al te veel voor mij. Liefje, ik ga naar bed, houd je sterk en wees niet al te cynisch. Ik heb flinke koorts geloof ik. Alles doet me pijn.

Maandagochtend 29 ‘Nov.
Ik ben nog steeds ziek, ik heb echt koorts. Ik ruimde de kamer op en ineens dacht ik, stel je voor dat je de kamer opruimde om naar huis te gaan. Ik wil echt naar huis, liefje, wat mij betreft, ik twijfel er niet meer aan. Mijn besluit staat vast, het hangt alleen nog van jou af, of we het doen, wanneer, en hoe. Het spijt me erg dat je weer geld zult moeten lenen, maar als ik terug ben, is het een lening van ons beiden die ik ook help terug te betalen. Ik ga gewoon weer naar Keesing. (Systemen Keesing, een drukkerij waar Ursula werkte, KtH)

’s Middags
Ik heb een heleboel pillen van Nouriet gekregen, ik voel me slap en ziek, ik zal me maar heel rustig houden, op de een of andere manier ben ik hier altijd zo gespannen. Ik kan geen rust vinden. Ik moet altijd excuses hebben om eens rustig te kunnen blijven zitten. Nu b.v. zeg ik, ik ben ziek, dus ik mag echt blijven zitten, en ik ben er toch niet zeker van, ik moet echt geen dingen doen die ik niet kan, als ik even rustig ga zitten voel ik me schuldig tegenover de kibboets die mij maar alles geeft. Ik ben voor hun echt een schadepost, maar aan de andere kant heeft het mij toch ook veel gekost om hier te komen. Ik ga nu even met Klaas naar de beesten. Jij moet mij veel langere brieven sturen, ik heb ze zo gauw uit.

Maandagavond
Ik voel me weer een stuk beter. Ik ben vanaf gisteren een soort dagboek bij gaan houden, dan kan ik ook nakijken, wat ik aan jou geschreven heb, dan weet ik precies waar je het over hebt als je brieven van mij beantwoordt.
    Ik heb vandaag maar eens niet in de tuin gewerkt. Ik heb vanmiddag rustig in mijn bed gelegen. Ik moet sulfapillen slikken. Het is nu kwart over negen en ik ben met alles klaar. Ik poets iedere avond schoenen, laarzen mag ik wel zeggen, ik heb de was gedaan (een piepklein wasje) en ik heb me afgekrabd. Ik wou morgen maar weer eens om vijf uur opstaan, dan kan ik alles op m’n gemak doen. Ik probeer voor alles de tijd te nemen, vooral waar het Klaasje betreft, dus ik laat hem maar even spelen voor hij in bed gaat, hoewel het al acht uur is als wij thuiskomen, dan maak ik chocolade en kom erbij zitten. ’s Morgens en ’s middags wacht ik tot hij vanzelf zijn bed uitkomt. Als hij erg speels is met aankleden, laat ik hem spelen en doe kunsten met hem.
    We zijn vanmiddag bij de varkens geweest, er was een moedervarken dat net vier baby’s had gekregen, piepkleine roze gevalletjes op wiebelpootjes, er moeten er nog meer komen, er zijn nog een stel zwangere zeugen, ik hoop steeds dat er iets geboren wordt als wij er zijn. Ik vond in het begin de varkens eng, maar Klaas niet, hij is ook niet bang voor de koeien, hij gaat rustig bij de koeien in het hok, terwijl ik het eng vind. Voor de waakhonden is hij ook niet bang, en torren en kevers en duizendpoten pakt hij rustig op. Er zijn ook een bende kalfjes, snoezig, toch is het een naar idee als je naar al die beestjes kijkt, dat ze allemaal geslacht worden. Ik ga bijna iedere dag met hem naar de beesten, het is goed als hij het boerenbedrijf leert kennen. Morgenmiddag gaan we naar een andere kibboets om een poppenkastvoorstelling te zien. Ik ben altijd blij als ik er even uit kan. Ik moet ook een keer naar Jeruzalem. Het is toch helemaal niet ver weg, ik kom er gewoon niet toe, maar ik ga het nu toch echt eens doen, ik kom er anders nooit uit.
    Je vroeg me nog waar het gietertje was, dat staat op de plank in de keuken bij het raam, ik zou je niet aanraden het te gebruiken, gooi het maar weg want het lekt. Ik deed het altijd met de koperen ketel, daar kan veel meer in, of je doet het, en dat is nog beter, met het roodbruine keteltje dat in de serre staat. Verder, de geraniums hadden gesnoeid gemoeten, maar laat het maar, want ze zijn al zo oud. Ik zag hier een grote struik staan en dat bleek een bloeiende geranium. Je kunt hier alles buiten laten staan, in dit klimaat. Op de heuvels begint het al groen te worden, over een maand zal alles daar in bloei staan. ’s Nachts begint het nu al echt koud te worden, overdag is het nog vrij warm. Ik hoop dat je wat minder somber en onverschillig bent. Ik ben erg blij dat Jan zo aardig is, dat heb je wel nodig. Ik ben ook erg blij dat je niet naar Hoppe gaat, dat zou je alleen maar nog somberder maken, liefje.
    Ik denk dat ik maar naar bed ga, het is koud en ik heb geen zin om de kachel aan te steken, teveel moeite, ik ga maar slapen, misschien eerst nog wat lezen, er was vandaag geen post van je, wel het N.I.W. Ik hoop dat er morgen weer iets is. Ik stuur deze brief morgenochtend maar weg, er is nog wel plaats, maar anders heb je zo lang geen post. Liefje, sterkte en veel liefs,
Ursula.