In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 72, slot, laatste brief)

 

Lahav, dinsdag 25 januari 1966, Ursula

lieve Kees,

nog 3 nachtjes slapen, om met Klaas te spreken, en dan reis ik af. Vandaag kreeg ik weer een echt lieve brief van je, ik kreeg ook een brief van Eugenie en naar aanleiding daarvan schreef ik je vanmiddag een vrij vinnige brief, die ik later weer verscheurd heb. Eugenie’s brief was geschreven in een toestand die ze zelf ‘zatjes’ aanduidde, aan de ene kant heel lief, maar erg opgewonden. Maar wat er in stond, beviel me niets en dat is niet haar schuld, maar ligt waarschijnlijk aan jou. Het gaat haar niet aan dat ik jou schrijf dat ik zenuwachtig wordt bij de gedachte aan wat iedereen wel van mij vindt, verder heb ik geen schaamte gevoelens. Ik heb met vallen en opstaan geprobeerd overal het beste van te maken, mijn reis naar Israël was geen ‘gril’ en hoeft als zodanig door niemand beschouwd te worden.
    Verder heb ik Israël nooit als een paradijs beschouwd, maar wel, en zo beschouw ik het nog, als het land waar een jood moet wonen, als het kan. Ik kom absoluut niet terug omdat Israël mij heeft teleurgesteld, in tegendeel, na alle waarschuwingen. Het klinkt mij als onzin en laster in de oren als ik van Eugenie moet horen dat Israël een ‘hard’ land is. Zij kan dat toch niet weten? Ik weet er zelf nog niets van. Ik wist helemaal niet dat zij in ons huis kwam, ik vind het best dat ze komt en ik vind het fijn dat ze werk heeft, maar ons leven en mijn gedachten gaan haar en anderen (wie wel allemaal?) niets aan. Van wie heeft ze al die onzin?
    Je zegt aan de ene kant dat je met niemand over me praat en aan de andere kant dat allerlei mensen er wat van zeggen of niet, en dan krijg ik zo’n brief van Eugenie. Het is toch een kwestie van vertrouwen dat ik je over al mijn gedachten schrijf, moet ik daar nu spijt van hebben? Ik moet toch tegen jou openhartig kunnen zijn?
    Enfin, weg ermee! Ik heb vandaag alle tekeningen van de muur gehaald, het ziet er mooi kaal uit. Het is eindelijk gaan regenen, het was wel nodig, buiten is het nu een immense kledderboel. “Botz” (modder) aan je schoenen, het koekt er in dikke lagen aan vast. Deze laatste dagen vliegen, sommige mensen informeren voorzichtig waarom ik eigenlijk wegga, Nomi vindt het geloof ik echt jammer, ik zou wel ik weet niet wat willen doen om haar te laten merken wat haar vriendschap en steun voor mij betekend heeft. Zodra ik thuis ben schrijf ik haar een brief dat ik er ben. In maart of april komen vrienden van haar naar Holland en naar ons, die moeten we dan maar eens goed ontvangen, ze komen niet slapen of eten, hoewel ik gezegd heb dat het kon.
    Klaas is helemaal opgewonden, slapen wil hij ’s avonds niet meer. Ik laat hem ’s morgens zo lang slapen als hij wil, zodat hij voldoende slaap krijgt. Als ik naar Jet kijk, krijg ik een brok in mijn keel, hoewel Jet het allemaal wel niet zo erg zal vinden als ik denk. Als ze maar geen zwerfkat wordt. Eten vangt ze wel, maar ze is een echt gezelligheidsdier, en de mensen hier hebben hun kat niet in de kamer, maar buiten in een kistje. Nomi’s poes is weg sinds de verhuizing, misschien wil ze Jet nu wel hebben als Mietzie niet terugkomt. Het zal beter zijn als Jet de kibboets uitgaat, Nomi woont vlakbij ons huisje.
    Toen Klaas al in bed lag achter zijn gordijn, maakte ik koffie. Ineens zei hij heel langzaam en plechtig ‘mammie, ik hoop dat je thee lekker zal smaken,’ snoezig joh. Hij is toch zo’n lief diertje, een echt kindje met een lief kinderstemmetje. Maar hij moet z’n tetter houden ’s avonds.

12 uur ’s nachts.
Ik heb eerst een poosje Klaas in slaap gesust en vervolgens heb ik het licht uitgedaan en heb een hele tijd in een stoel de ene cigaret na de andere gerookt en niets, niets, niets gedaan, zelfs niet nagedacht. Alleen maar zitten denken aan wat ik hier allemaal gezien heb. Ik ben nu een gerookte haring, zin in slapen heb ik helemaal niet. Hoe gaat het met je rug? Zou je niet naar de dokter gaan? Je hebt toch al eerder pijn aan je rug gehad? Als ik thuis ben en je hebt het nog, stuur ik je er heen. Liefje, dit zal ook wel mijn laatste brief zijn, er gebeurt verder toch niet veel en ik kan mezelf nergens op concentreren, dus alles wat we hierna tegen elkaar zeggen, doen we mondeling.
    Ik hoop dat de reis vlot verloopt. Alles is nu wel klaar, ik heb alleen nog geen geld van Eri, maar dat komt wel. Liefje, tot ziens, er is nog een heleboel te vertellen over ons en Klaas. Het zal allemaal best lukken. Probeer je rustig te houden, alles hoeft in huis niet piekfijn in orde te zijn, zie maar waar je tijd voor hebt. Als er voor Klaas wat frietjes zijn en wat melk en fruit is het wel goed, en schone lakens op zijn bed. Om te eten voor ons hoef je geen hele maaltijd te koken, bier of wijn met toastjes of zoiets is toch wel best. En vergeet niet cigaretten, die moet je nooit vergeten. Het zal al fijn zijn samen te zijn. Tot ziens en tot ziens.
    Omhelsd heel innig en stevig, je Ursula.  



 

 

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 71)

 

Lahav, dinsdag 24 januari 1966, Ursula

lieve Kees,

gisteren kreeg ik gelukkig mijn reispapieren, alles is dus in orde. Ik ben naarstig bezig alles te wassen, te stoppen, te strijken, Klaas en ik dragen onze oudste kleren en schoenen. Donderdag haal ik alles in mijn huisje overhoop, ga vast zoveel mogelijk pakken en de kamer schoonmaken. In de matpera moet ik pyjama’s maken, ik kan er nauwelijks mijn hoofd bijhouden. Alweer heb ik geluk, Nomi is er niet, ik kan niet bij de naaimachine, want de andere twee hebben echt veel belangrijker werk te doen. Eerst had ik nog knopen aan te zetten, maar dat is nu klaar. Dus toen ze eigenlijk niet wisten wat ze mij te doen zouden geven, zei ik maar vlug dat ik nog veel voor mezelf te doen had, en verdween naar huis, en heb verder de hele hele ochtend heerlijk in het zonnetje kleren versteld.
    Vanmiddag heb ik nog iets in de matpera genaaid, maar ook niet veel. Voor ik het vergeet, denk er wel om dat 3 februari een donderdag is en geen woensdag. Dat schreef je namelijk, dat je woensdag vrij ging vragen, het is donderdag. Je kunt misschien beter vrijdag vrij vragen. Of niet? Ik heb allerlei mensen een kaartje gestuurd, o.a. een beeldige aan Frankje en Henriëtte (buurkinderen uit de Heinzestraat, KtH), en een aan Anneke Roth (jongere zuster van Ursula, KtH). Ik heb er nog drie over, ik weet nog niet aan wie ik wat zal sturen. Ik zal er denk ik ook een aan Joost en Ria sturen. Klaas slaapt weer eens niet, ik heb hem z’n zaklantaarn en een boekje gegeven, want hij lag te zuchten en te steunen dat hij niet slapen kon. Nu is hij heel stil.
    Gisteren voelde ik me ziek, ik had keelpijn en koorts en voelde me bibberig. Ik heb de hele dag A.P.C. en sulfapillen geslikt, nu is het weer weg. Ik zal toch eens aan Beussie (Van Beusekom, huisarts van mijn ouders, KtH) vragen wat die van sulfatabletten denkt. Esther zei dat haar dokter ze haar zeer had ontraden, maar ze helpen erg goed tegen de keelpijn. Zij zei dat je er zwak van wordt en dat kan namelijk best zijn.
    Het licht is uit, er is geen elektriciteit, ik schrijf nu bij het licht van drie kaarsjes, romantisch hè? ’s Avonds is er bijna altijd elektriciteit wonder boven wonder, overdag valt hij om de haverklap uit, nu hoor ik de generator ook niet meer, hij is dus wel echt stuk. Erg stuk is hij nooit, Gabi krijgt hem altijd wel weer aan de gang. Buiten is het aardedonker, geen hand voor ogen te zien, ongelofelijk, geen enkel lichtpuntje. Als ik buiten sta vind ik het gewoon eng. Er is ook geen maan. Als je niet in je huis bent en je hebt geen zaklantaarn, dan vind je het niet terug. Soms wordt iets heel primitief gerepareerd, b.v. de elektriciteit of de waterleiding ergens, bij het licht van een gierende tractor. Dat is dan een wonderlijk gezicht. Het is nu zo stil buiten, alleen het loeien van een rund of het schreeuwen van een varken, of mensen die elkaar roepen. Ik hoor mijn klokje tikken. De generator maakt namelijk dag en nacht een hels lawaai. Vrijdag wordt de kibboets aangesloten op het elektriciteitsnet, dat wordt een feest.
    Ik heb niet veel te schrijven, zoals je ziet. Ik ben te onrustig om mijn gedachten te verzamelen. Het enige van de reis waar ik een klein beetje tegenop zie, is de dag die ik in Marseille moet doorbrengen, het beste zal toch wel zijn zolang een kamer te nemen en uit te rusten voor het gedender in de trein.
    Er is weer licht en lawaai. Klaas wordt meteen onrustig. Hij spreekt al heel aardig Iwriet. Hij weet meer dan ik, die kindertjes leren zo gauw, als hij hier nog een paar maanden zou zijn, zou hij het vloeiend spreken. Hij ligt nu te fluiten in zijn bed, hij wilde weten in welk land het eerste soep gemaakt werd. Hij vraagt me soms de oren van het hoofd, soms weet ik gewoon niet wat ik allemaal moet antwoorden. Vanavond heeft hij met grote ogen in het babyhuis rondgekeken, het deed mij ook zo wonderlijk aan, die bedjes bij elkaar, in elk een klein kindje dat lekker lag te slapen. Ze zullen nog jarenlang met elkaar zo in een kamer slapen als broertjes en zusjes. Toen Michel haar Inbal wilde voeden, wilde Klaas erbij zijn, dat mocht. Hij was er niet weg te slaan.
    Ik kan gewoon niet rustig zitten, Klaas zeurt en zeurt. Mammie ik wil eruit! Reuze vervelend. Wat doe ik ermee? Ik ben al bij hem gaan zitten praten, hij gaat nu huilen, maar niet echt, alleen proberen of het gaat, ondertussen klakt hij opgewekt met zijn tong.

Volgende morgen.
Liefje, ik heb geen tijd om te schrijven, veel liefs en omhelsd ook door Klaas.
Ursula.

 

 

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 70)

 

Lahav, 22 januari 1966, Ursula

lieve Kees,

ik zit hier in een brandend hete, of liever echt net lekker warme zon, voor Moshé’s kamer, want daar is zon. In het gras liggen lui, twee soldaten, Jet draait om me heen, ik ben blij dat ze dat nog kan, want gisteravond zag het er naar uit dat ze vergiftigd was, ze kotste en kotste en schreeuwde en rilde, niemand mocht haar aanraken, maar ze spinde wel allerliefst als je naar haar keek. Vandaag is ze weer kiplekker, ze eet alleen niets. Ik dacht eventjes, als ze nou erg ziek wordt, dan stop ik haar in een tas en neem haar mee, als ze niet eet, poept ze ook niet en dan ga ik in Holland wel naar een dokter, maar ze is gelukkig weer springlevend. Als je eens wist hoe ik op haar gesteld ben, met haar stoute, gekke, zwarte maskertje, haar gespring en gerol over de grond, en haar zwarte staart, een echt klein scharminkel is het.
    Klaas ligt met zijn kont zowat boven op dit papier te tekenen, Peter Pan, dat boek hebben we net gelezen, het was erg moeilijk te vertalen, het is voor oudere kinderen vind ik ook, maar alle kinderen spelen het hier gehele dag onder leiding van Tal, de dochter van Schlomiet.
    Vannacht heb ik zowat niet geslapen, eerst kon Klaas niet slapen, toen heb ik hem uiteindelijk in mijn bed gelegd, later wilde hij er niet meer uit, dus ik legde me in zijn bed, vervolgens begonnen Moshé en z’n vriendin ruzie te maken, vrij hardop, maar nog zo beschaafd dat ik pas merkte dat ze ruzie maakten toen hij de deur uitliep en zij begon te wenen, zij huilde ongeveer de hele nacht door, ondertussen praatten ze met elkaar, vanmorgen (ze hielden ongeveer om vier uur op) waren ze om zes uur alweer op, onbegrijpelijk. Vanmiddag kwamen ze opgewekt weer thuis. Moshé zei zonder aanleiding tegen mij dat hij vannacht ziek was geweest en nu een uur wilde slapen en of wij stil wilden zijn, heel vreemd, want ten eerste vraagt hij zoiets nooit, en ten tweede heeft hij vannacht en trouwens zo vaak als zij er is, ontzettend lawaai gemaakt. Gek en lastig. Ik gaf er niet veel antwoord op.
    Het is zulk heerlijk weer, er is wel veel wind, maar die is heerlijk lauw. Ik kan me gewoon niet voorstellen dat het in Holland zo koud is. Liefje, iets belangrijks, koop vast een paar wanten voor Klaas en een warme trui en een das, als je het betalen kunt, eigenlijk zou hij nog een heel, heel warme bivakmuts moeten hebben, voor zijn oren, maar wanten enzo moet hij meteen hebben, anders is hij meteen ziek. Hij heeft wel een muts, maar het is een snertmuts.            
    Liefje, nog iets, ik had gedacht als we vrijdag samen eens gordijnen gingen kopen (of zaterdag) voor onze kamer, voor Klaas en voor de keuken, dan neem ik de heleboel mee naar Janneke in Haarlem (Janneke van Wensveen, vriendin van Ursula, KtH) en naai ze in elkaar. En als het kan ook een beddensprei voor ons en voor Klaas, want nu is er net een klein beetje geld en het is dringend nodig. Dan blijf ik b.v. twee dagen in Haarlem en jij hebt Klaas even alleen. Je vraagt Daniëlle hem van school te halen tot jij uit school komt. Oké?
    Ik wou dat ik de kaartjes vast had, gisteren wilde ik mijn brief aan jou expresse versturen, maar Bracha hield vol dat het geen verschil maakte en ik kreeg het niet gedaan. Gisteren is Michals zoon besneden, hij kreeg wel een Berith mila, (rituele besnijdenis van jongens bij de joden, KtH) dus zo onreligieus zijn ze nu ook weer niet. Michal zei ‘so now he is a real Jew,’ heel tevreden.

Het is nu donker, 6.30 uur.
Klaas en ik hebben heerlijk gewandeld, eerst naar de beesten, toen hebben we wat eten gehaald bij het Chader Ochel, vervolgens thee gedronken en toen was de lucht zo mooi, dat we de berg op zijn gegaan. Overal bloemen, we hebben een hele bos geplukt, de lucht was vuur! Het spatte omhoog als goud licht, achter een heuveltop, flarden van vuur hingen in de lucht. Er waren stukken helblauwe lucht, licht en donker, en paars en bruin en roze, en de bergen waren van goudbruin tot donkerroodbruin en groen. Onbeschrijfelijk. Later werd het vuur meer donkeroranje tot rood, tot donkerbruin paars.
    De kinderen zijn aan het spelen, de ouderen aan de bosrand tussen de dennenbomen, zij spelen een soort spookspel, met lange witte jurken. Mijn huis staat hoger, het is een onbeschrijfelijk, toverachtig gezicht. Klaas speelt met anderen in een grote koffer die op een grasveldje tussen twee huisjes staat. Jet springt de stoep op en af, een rust, een sfeer van buitenleven. Jij moet dit ook gauw eens meemaken. Toch zou ik dit niet altijd kunnen appreciëren geloof ik. Gezond is het wel. Vanmiddag zagen we drie paarden die in een soort stal van ijzeren palen stonden, gedeeltelijk bedekt door golfplaat, middenin het kale zonnige landschap, ook al zo’n vreemd onwezenlijk beeld, het heeft toch iets erg zuidelijks, iets van een begin-van-een-nederzetting-achtig iets.

Avond.
Klaas ligt in bed en slaapt weer eens niet. Ik heb hem onder de douche gedaan, daar heeft hij wel een half uur onder gestaan, flirtend met de damessoldaten die binnenkwamen. Hij is erg lief, hij heeft misschien wel al veel meegemaakt, maar hij is nu toch heus heel lief aan het worden, aan liefde heeft het hem ook nooit ontbroken, en dat is toch het voornaamste, dacht ik. Hij is nu vrij onrustig omdat hij aan de ene kant weg wil en aan de andere kant vindt hij het hier fijn. Maar we hebben het wel gezellig, ’s middags zitten we heel gezellig bij elkaar en ’s morgens voordat hij naar school gaat drinken we thee of chocolade met toast en dat is ook erg gezellig. Ik haast hem nooit, het is niet goed, dat zie ik duidelijk, hij heeft een langzaam tempo met dingen als aankleden, eten, lopen. Soms benijd ik hem dat rustige gemak, maar ik begin het al te leren. Het zal goed voor hem zijn weer alleen, rustig in zijn eigen kamertje te slapen, hier wordt het ’s avonds zo benauwd, ik rook en ik heb het kacheltje aan, en ik kan haast niets doen, er is haast geen licht, alleen een lampje met een doek erover. Nu vanavond is er ook teveel lawaai van Moshé en vriendin en vrienden. Die mensen slapen ’s middags zo lang dat ze ’s avonds geen slaap hebben, maar ik wel. Vannacht deed de deur dicht, zijn ze gek geworden? Klaas wil weer niet slapen, dat is erg vervelend, ik moet echt wel eens rust hebben, hij zeurt de hele tijd, verstopte neus, keelpijn, akelige dromen, te veel lawaai, vervelend dat hij slapen moet enz. Ik wilde nog iets lezen. Liefje, ik houd maar op met schrijven, ik kan me niet concentreren. Veel zullen we elkaar niet meer schrijven, denk ik, ik zal de laatste dagen nog wel een brief versturen, want dan krijg je nog bijna iedere dag post tot we thuis zijn.
    Kijk je wel goed of alles voor Klaas in orde is? Dekens, lakens, handdoeken enz. Schoenpoets. Kun je misschien Halitran druppels (levertraan, KtH) kopen en fluor, mijn fluor is bijna op. Ik ben benieuwd hoe hij het zal vinden weer thuis, hij verheugt zich er onnoemelijk op. Hij zegt steeds dat hij van jou het allermeeste houdt, hij heeft je brief over de plaat gekregen, die hangt boven zijn bed. Je moet het maar niet erg vinden dat hij geen brieven schrijft, hij heeft allerlei andere dingen in zijn hoofd en nu we toch terugkomen dring ik maar niet aan.
    Frankje (buurjongen uit de Heinzestraat, KtH) heeft hem een brief geschreven, ik had een briefkaart willen sturen, maar ik heb er geen, en ik heb Motke gevraagd om er wat mee te brengen maar hij is het zeker vergeten, ik zal nog eens vragen. Liefje, houd moed, veel liefs en goeds en omhelsd door mij,
Ursula.   

 

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 69)

 

Lahav, donderdag 20 januari 1966, Ursula

lieve Kees,

ik schrijf je uit een ontzaglijke behoefte met je te praten. Ik denk na over onze laatste dagen samen, en ik ben werkelijk verbijsterd, ‘hoe hebben we dit allemaal kunnen verdragen?’, begrijp jij er nog iets van? Überhaupt 'hoe hebben we alles kunnen verdragen?’ Het schijnt mij nu veeleer zo natuurlijk dat we terugkomen, alsof dit altijd de bedoeling was.
Nog sterker: het was de bedoeling. Ik herinner me dat ik pas ben begonnen te pakken op de laatste dag, en dat ik met alles gewoon ben doorgegaan tot de laatste dag, en hier? Ik zou wel ieder moment willen inpakken, ik ben al lang half weg. Hoe kan dit toch allemaal? En is dit nu de waarheid die ik opschrijf? Of zie jij het niet zo? En wat je schreef over wat ik in het laatste moment voor je had opgeschreven en wat je als min of meer “profetisch” beschouwde? Was dat een expressie van ware diepe en onbewuste gevoelens, wat was het?
    Het duizelt me een beetje, en dit is geen frase. Hoe hebben we geleefd, de laatste maanden? Het is geen wonder dat we niet meer konden slapen, hartkloppingen hadden, vermagerden, ziek waren, kalmerende middelen moesten slikken. Zoiets mag nooit meer gebeuren! Psychiaters zijn geen uitkomst hierin. Hiermee wil ik niets afdoen aan de steun die ik van Musaph gehad heb. We moeten al onze krachten geven aan een uiterste verbondenheid, vertrouwen, oprechtheid, begrip, steun, hulpvaardigheid. We hebben veel gepraat, dat is waar, maar wat voor een soort licht scheen er over dit alles? Ik kan het zelf niet peilen. Er was geen eenheid in ieder geval, geen liefde geloof ik, geen echte liefde voor elkaar. Heb ik het dan allemaal alleen gedaan, zoals jij zegt? Maar waarom heb jij mij dit dat allemaal laten doen? Hoe moeten we elkaar helpen, duwen in de goeie richting? We moeten helemaal overnieuw beginnen met als achtergrond onze ervaringen, vanuit die ervaringen. We moeten elkaar meer liefhebben.
    Hoe het precies moet weet ik niet, we moeten kameraden zijn, alles weer samen doen. Ik ben ontzettend moe, ik kan mijn gedachten niet goed verzamelen, ik wil iets zeggen en ik kan het niet formuleren, ik voel een grote spanning.
    Ik verheug me op ons samenzijn, ik ben niet bang. Het zal moeilijk zijn, maar wat geeft het. Alles is moeilijk, dit is net zo moeilijk als leven. Ik voel me zo warm. En hoe ben jij? Wij kunnen met elkaar op geen enkele manier aan de oppervlakte blijven, we moeten elkaar nog beter leren kennen, elkaars diepste gevoelens begrijpen, alleen dan kunnen we tegenstellingen oplossen. Liefje, we zullen het wel zien.
    Ik heb nog steeds geen reispapieren, die moeten nu toch wel eens komen. Ik wil ze gewoon in mijn handen hebben, dan is alles klaar. Het leven bestaat wel erg uit etappes als je het zo bekijkt, ik ben nog steeds op weg, ik ben op weg naar een onbekend doel en jij ook en iedereen, alleen het verschil is dat wij er ons van bewust zijn en doorlopen, terwijl veel mensen halverwege blijven staan met een vaag gevoel dat dit niet datgene was waar ze hadden willen zijn, maar ze hebben geen kracht om verder te gaan, en ze weten ook niet zeker of dat wel moet, en waarheen. Ik zal je alle andere mogelijkheden besparen, ik ben geen filosoof. Jet kent haar doel wel, spelen en vogels vangen. Ze is stierlijk vervelend met haar gespring de kamer rond, alles vernielend met haar scherpe tandjes, op het moment is ze bezig mijn koffer op te vreten. Ze is de enige kat met een naam in de kibboets, alle andere (voor het eerst wordt er geschoten, vlakbij, weer! bovenop, boven, langs mijn huis) andere poezen zoals ik zei, heten “Mietzie”. (wie is het?) Ik veracht mijn eigen nieuwsgierigheid en sensatiezucht. Wie kan binnen willen sluipen? Iedereen weet toch dat de kibboets overal bewaakt wordt, en vooral daar op de berg, bij het waterreservoir. Ik ben nog niet genoeg insider om werkelijk te beseffen wat er aan de hand is, de spanning tussen Arabieren en Israëli’s.
    Denk eens dat er in Nederland een bevolkingsgroep zou zijn die potentieel destructief was (openlijk als de machten erachter machtig genoeg waren een inval te doen, vergelijk N.S.B. vroeger en Neo Nazi’s nu) en in het geheim wroeten en werken aan je vernietiging. Altijd moet je alles bewaken, anders wordt het vernield. Hier is natuurlijk een heel sterke bewaking omdat het zo dicht bij de grens is, een poos geleden werd er hier een jongeman herdacht die doodgeschoten werd in zijn werk op de akkers tien jaar geleden. De sensatie is er voor de mensen hier wel af.
    Er kwam net iemand zeggen dat ik niet bang hoefde te zijn, dat het niet dichtbij was, en dat ze nog niet wisten wat het was, en dat er hier bewaking kwam. Ik ben totaal niet bang, zo te zien kan er hier niemand in, ik woon wel dicht bij het hek, maar ik woon ook dichtbij de bewaking. Voor ons zou het alleen gevaarlijk worden als er gevochten zou worden, en dan zou ik ergens anders gaan zitten met Klaas. Wat zijn toch die sensatie gevoelens, ik heb toch al een hele oorlog achter de rug, en hoe vreselijk zou het zijn als er iets gebeurde.
    Jet is ook naar buiten gegaan om de hond die vlakbij woont te pesten. Ze is een echt wild dier, ze sluipt altijd door het gras, overdag gaat ze nooit midden over het grasveld voor ons huis, ze blijft altijd tussen de bomen, maar ’s avonds loopt ze er wel overheen, als wij dan naar huis komen, komt ze ons een heel eind, al schreeuwend tegemoet. Het is zo grappig om ieder moment dat je je huis nadert met een enorm geschreeuw van verre verwelkomd te worden. Volgens mij schreeuwt ze alleen maar ‘heb je eten?!!! Wat heb je voor me meegebracht?!’ Maar het klinkt als ‘Hallo, fijn dat je er bent!’ Ze springt ook altijd om je heen, gaat over de grond rollen en loopt voor je voeten, keihard spinnend.
    Liefje, ik ga naar bed. Ik hoop dat er morgen een brief van je is. Omhelsd door mij en Klaas. Ursula.

 

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 68)

 

Lahav, maandag 17 januari 1966, Ursula

lieve Kees,

het is nu 10.15 uur. Ik ben net thuis, ik besloot vanavond eens uit te gaan, naar het “Moadon”, het nieuwe feestgebouw. Moshé was thuis en Klaas vond het best. Ik ging er om kwart voor negen heen. Het was er koud, geen koffie, niets. Iedereen sprak op fluistertoon, niets aan. Ik las een paar Times en Newsweek en Life, en toen ben ik weer naar huis gegaan, heb de kachel aangestoken en koffie gezet.
    Ik weet niet wat dat is met deze mensen, als je ook maar een beetje hard praat, roept iedereen sssssst! Er is soms geloof ik wel koffie. Je moet elkaar al erg goed kennen om je hier te kunnen amuseren. Maar het ziet er beeldig uit. Ik hoop voor hen dat er gauw wat meer leven in de brouwerij komt. Ik heb wel indertijd van Charlie gehoord dat er in andere kibboetsen wel bars zijn, of dergelijke, met muziek en dansgelegenheid. Ik hoef niet te dansen, maar een glas bier en lawaai of een jukebox zou me wel aanstaan. Zoiets is hier geloof ik ondenkbaar. Ze moeten wel wat spannender lectuur geven willen ze de rust bewaren, help, help, het Moadon is ook veel te mooi, als je eens je koffie omgooit. Je moet ook alles keurig terugbrengen en terugzetten. Geef mij maar Hoppe.
    Nu ik toch wegga, kan ik ook rustig constateren dat ik hier niet pas in de kibboets. Bijvoorbeeld ’s morgens als ik niet wil opstaan, zoals vanmorgen ben ik pas om acht uur opgestaan, niemand zegt er iets van, je moet het zelf weten, je werkt gewoon iets langer door. Maar daar had ik nu juist óók geen zin in. Als je gewoon vrij bent, kost het je alleen maar tijd of geld, maar je kunt het wel doen, hier heb je een verantwoording, je kunt niet zeggen ‘geef mij vandaag dan maar geen vlees of fruit of koek.’ Dat gaat niet. Je kunt ook niet zeggen, laat mij maar in een houten huisje, en geef mij maar geen mooie dekens en geen mooie meubels, want ik werk maar vier uur in plaats van acht uur. Je accepteert alles of niets.
    Je hebt wel een hoop vrijheid ook. Want iedereen mag studeren, b.v. de moeder van Boaz studeert drie jaar in Jeruzalem, ze heeft daar een kamer en in de weekends is ze thuis. En werken hoeft ze niet, ze laadt daarmee geen extra plicht op zich, alleen na die drie jaar loopt ze voor de rest weer in het gareel. Doe je iets speciaals, b.v. een vent hier is dirigent, die gaat op toernee, er is een danseres en een fluitist, maar doe je niets speciaals, wil je alleen uitslapen en b.v. niets doen, dat gaat toch eigenlijk niet goed. Ik denk dat als je handig bent je wel een eind in de richting komt, misschien is het toch wel net zo als overal. Alleen wat me soms benauwt is de groep, de afgesloten gemeenschap, al die mensen die je de hele dag ziet, en ’s avonds zie je ze weer. Ssssst! in het Moadon. Maar ja, ik ken ze ook niet. Maar b.v. ik kwam om 10.00 uur Esther bij de W.C. tegen, ik zei ‘heb je zin in een kop koffie?’, maar ze vond het te laat.
    Vanmiddag stond ik in een heidense bende in mijn kamer, werkelijk, de bedden overhoop, de tafel een vieze boel van etensresten, op de grond rotzooi, onderbroeken, pyjama’s, enfin, gruwelijk, want je weet ik had me verslapen. Ineens kwam er een soldaat de trap op de kamer binnen, het was de man van de koffie, die me goedendag kwam zeggen en goede reis wensen, en vragen wanneer ik weer terug kwam. Een heel aardige man. Ik heb een beetje een complex over hem, omdat ik die avond zo koel was. Ik nam me voor als hij weer kwam, heel vriendelijk te zijn, en de volgende dag, dacht ik ‘O jé, ik heb er niets geen zin in,’ en daarna vol schaamte ‘zal ik hem maar uitnodigen,’ maar ik zag hem niet meer. En je weet Charlie heb ik ook al weggekeken. Werd ik ook gek van.
    Het is zo moeilijk echt gastvrij te zijn tegen mensen die je niet zo bie vindt, en die hebben er nu juist het meeste behoefte aan. Wat me wel opviel van mezelf, was dat ik me voor de rotzooi niet geneerde, die was er nu eenmaal. Laat ik het zo houden.
    Ik heb nog steeds mijn reispapieren niet. Ik ben wel alvast nerveus, maar ik weet nu beter de weg in mijzelf. In het Moadon stak ik een cigaret op, de eerste. Ik voelde hoe ik het koud kreeg, ik voelde dat mijn handen begonnen te beven en ik voelde (het was namelijk niet zo) dat iedereen naar me keek, ik zag niet wat ik las, ik dacht ‘begint het weer? Dat moet ik niet hebben.’ Ik hervond al gauw mijn rust en las door, en vergat de anderen weer.
    Hoe zal het gaan als ik weer terug ben in Amsterdam? Wat is er veel valsheid (hiermee bedoel ik niet echte gemeenheid, maar onbewuste valsheid) in je gedachten. Wat is alles toch terug te brengen tot hoogmoed. Tot het jezelf belangrijk vinden, het niet verdragen van kritiek van anderen. Aan de ene kant wil je aandacht trekken, en aan de andere kant vergeten worden. Maar dat gaat niet. Je trekt geen honderdste aandacht van wat je denkt, en het is een geruststellende gedachte, want we zijn nu eenmaal zo, dat de meeste aandacht toch kritiek is. Het vreemde is, als je je moeilijkheden aan vrienden vertelt, of zelfs kennissen, dan begrijpen die het dikwijls maar al te goed, je voelt vrijwel geen schaamte, maar als je eraan denkt dat het doorverteld wordt aan vreemden (meestal niet), dan rijzen je de haren te berge.
    Maar het is net als je zegt: eventjes zegt iedereen ‘hé!’ en dan zijn ze het weer vergeten. Klaas bereidde me vanavond een verrassing, hij was eerst allerliefst, tot ik zei dat hij moest tandenpoetsen, toen werd hij woedend, ik nam hem kordaat bij de arm en bracht hem naar de kraan en poetste zijn tanden, alles van mijn kant wel streng, maar zonder boosheid. Toen ik de mijne gepoetst had en binnenkwam, lag hij boos op zijn bed. Ik weet niet meer precies hoe het ging, eerst zei hij nog iets van dat hij niet blij met me was, en toen meteen daarop ‘ja hoor, ik ben wel blij met jou, ik vind je erg lief, mammie,’ en hij ging lief naar bed. Eindelijk en eindelijk eens vandaag uit zichzelf iets liefs, ik werd er soms wanhopig onder. Ik verloor nooit mijn geduld, en toch was hij altijd zo dwars. Ik moest zo lief zijn wilde hij lief zijn. Nooit wil hij iets doen. Misschien, eindelijk slaat het aan. Vannacht om half twaalf, ik lag in bed en kon niet slapen, nare angsten spookten door mijn hoofd ineens. Toen plotseling begon hij te huilen. Ik kwam hem troosten maar hij wilde niets van me weten, ik vroeg of hij in mijn bed wilde, of ik thee zou maken, niets en niets hielp. Toen pakte ik hem op en legde hem in mijn bed. Jet erbij, en toen wilde hij toch wel thee. Ik begon een verhaal te vertellen, hoe het kwam weet ik niet, geïnspireerd op jouw grappen, we hadden de grootste pret, toen het kwart voor een was, zei ik dat hij nu toch weer moest gaan slapen. Niets daarvan, hij werd meteen boos. Ik zei niet veel en deed niets, en toen ging hij uit zichzelf weer naar bed.
    Hoe vind je dat nu? Een echte vrije geest. Wil best, als hij het zelf maar mag willen. Groot gelijk, en hij was mooi en lief om te zien, een beeldje. Dat is hij zo dikwijls ’s nachts als hij uit z’n bed komt. Hij heeft zo’n grappig smoeltje, vanavond ook, zo stout en wijs, zo scherp soms en toch zo rond en kinderlijk en guitig. O, als hij het maar goed heeft en bloeien kan, dat betekent toch zo veel, daar zijn we toch ouders voor, hè? Zoveel vreugde als je hebt van je kind als je je best ervoor doet, je krijgt zulke kinderen als je verdient, dat betekent dus dat je ervoor werken moet, en dat is goed.
    Ik verlang toch zo naar je, we gaan alles samen heel fijn maken voor elkaar, we geven de moed niet op, iedere dag weer overnieuw, en dan langzaamaan komt het toch nog allemaal goed. Ik omhels je en denk aan je, je Ursula.

 

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 67)

 

Amsterdam, maandag 17 januari 1966, Kees

lieve Ursula,

ik begin aan m’n laatste velletjes luchtpostpapier, dan is m’n bloc op, en een nieuw zal ik gelukkig niet nodig hebben. Dit zal zo ongeveer m’n laatste brief worden, nou ik denk dat als ik deze morgen in de loop van de dag post, dat ik je er nog een kan sturen.
    Het is nu avond, of liever nacht. Het is om precies te zijn middernacht, 12 uur. Ik lig in bed. Ik lig op m’n buik. Als ik voor me kijk zie ik het boekenkastje, met daarin, tegen de muur de drie foto’s die je me gestuurd hebt, en een paar tekeningetjes van Klaas. Vooral de foto met de konijntjes is echt helemaal Klaas. Wat is hij toch een mooi mannetje. Ik popel van ongeduld om hem weer te zien. Toen ik vanmorgen uit Aalsmeer kwam vond ik twee brieven, een van woensdag 12 en een van donderdag 13 januari. Ik ben blij dat je schreef dat je nu “een echte fijne brief” had gekregen. Ik denk dat ook de stemming waarin je een brief leest erg belangrijk is. Ik heb ook wel eens gehad dat als ik een brief aan jou overlas, ik hem plotseling heel anders zag dan eerst.
    Ik ga zo langzamerhand een aantal praktische maatregelen nemen. Een dezer dagen zal ik de was sorteren en laten halen. Ik heb nog nooit iets laten wassen. Tot nu toe heb ik geput uit de voorraad handdoeken en theedoeken die er nog was, en lakens heb ik nooit gebruikt. Ik heb steeds geslapen in de twee slaapzakken die ik aan elkaar geritst had. Ik zal ook zien dat ik een jas voor Klaas koop. Als het weer zo blijft zal hij hem zeker nodig hebben. Het vriest 1º en het sneeuwt. Het is hier echt winter.
    Ik verlang erg naar rust. Ik hoop en denk dat we die samen kunnen vinden. We moeten de eerste tijd maar zo veel mogelijk thuis blijven, behalve misschien eens naar de film of zoiets dergelijks. Ik wil graag werken, en ik denk dat ik dat nu goed zal kunnen als jij terug bent. Het is fijn dat je zoveel probeert te lezen. Ik heb een aantal nieuwe boeken gekocht en gekregen die je vast zullen interesseren. Liefje, ik ga nu slapen, het is bijna half een, jij slaapt nu hoop ik al. Ik vind het zo’n vreemd idee dat we nu allebei in bed liggen, denkend aan elkaar, maar ieder op een ander plekje van de wereld. Wat heb je aan? We moeten wel wat leuks voor je kopen om ’s nachts aan te trekken. Liever niet meer zes broeken en twaalf truien. Daarbij brandt de kachel. (please!)
Liefje, ik sla m’n ene arm om je hals, en m’n andere hand leg ik zachtjes op je boezem. Slaap zacht, tot morgen.

Dinsdag 18 jan. 1966
Het is half zes ’s middags. Ik heb nog net even tijd om een paar woordjes tegen je te zeggen. Vanmiddag heb ik een winterjas, jack, voor Klaas gekocht, en een paar wanten. Ik vind de jas erg mooi, het is een jas die gemaakt is van een soort slaapzakken spul, diep groen nylon, met een voering, die gevuld is met weet ik wat, net als een slaapzak. Hij is heel warm en ziet er erg leuk en sportief uit, en zal Klaas vast prachtig staan. Er zit ook een capuchon op. Ik heb groene wanten gekocht met een rood paardje erop, dat zal mooi staan bij zijn rode muts. In de jas zit een rits, met aan de trekker een klein pistooltje. Ik ben erg trots op deze jas. Ze hadden weinig leuke jassen, de meeste leken me zo sloom. Ik zei zonet dat ik nog net even tijd had om je wat te schrijven, ik heb n.l. om zes uur een afspraak met Hans van Rij bij Hoppe, we gaan in de stad wat eten. Liefje, het is nu kwart voor zes, ik moet weg en schrijf je vanavond of morgen verder. Kusjes, Kees.

Donderdag 20 januari
Het is nu donderdag ochtend. Ik ben op school. De klas, 2a, werkt voor zichzelf, zo nu en dan vraagt iemand wat, verder zitten ze heel rustig te werken. Ik heb ze beloofd geen of weinig huiswerk te geven met het oog op het schaatsenrijden, als ze nu zo rustig mogelijk hun werk op school doen. Gister kon ik je niet schrijven, omdat ik een onmogelijk drukke dag heb gehad. School van half negen tot half twee, een vergadering van drie tot vijf, en ’s avonds heb ik met Jan bij Heleen gegeten. Vanmorgen, vlak voor ik naar school ging, kreeg ik je brief van 16 jan, waarin je me, helemaal aan het eind, toch nog even verweet dat ik toch soms wel koele brieven schrijf. Verder was het een lieve brief. Was mijn brief die je net gekregen had (welke?) soms ‘koel’? Ik vind dat je weinig ingaat op wat ik je schrijf, over het algemeen tenminste. Ik probeer meestal wel in te gaan op een aantal punten van jouw brieven, omdat je op die manier meer tot een gesprek komt. Waarin ben ik precies koel? Wat maakt een koele indruk? Dat zou ik b.v. wel willen weten. Overigens ken je me denk ik goed genoeg om te weten hoe ik zo’n beetje ben, en uit het feit dat je bij me terug wil komen blijkt toch wel dat je me wel een beetje een aardige jongen vindt.
    Het is nu middag, tien over twee. Ik ben nog steeds op school, want om drie uur moet ik met de eerste klassen mee naar de politiekapel. Ze krijgen onderricht in de samenstelling van een harmonieorkest. Omdat er geen andere leraren beschikbaar waren, vroeg Shouffour of ik dit karweitje wilde opknappen. Vooruit dan maar weer.
    Ben je echt zo dik geworden? Een beetje mollig vind ik wel mooi, maar het moet niet te gek worden. Ik ben zo vreselijk benieuwd jullie te zien. Ik kan me natuurlijk wel voorstellen hoe je eruit ziet, maar toch niet helemaal.
    Ik sta op het station dus bij de UITGANG van het perron waar de trein aankomt. Als je trein via Haarlem rijdt, kom je aan aan de westkant van een van de perrons. Ieder perron heeft maar één uitgang, aan iedere kant. Je neemt dus de uitgang aan de kant waar de trein stopt. Als je in Marseille eenmaal in de trein zit, hoef je niet meer over te stappen. (tenzij zich iets bijzonders voordoet, maar dan wordt je dat in de trein meegedeeld). Jij en Klaas hebben ieder een eigen bed (couchette).
    Gister kreeg ik een brief van Near East Tours met het bericht dat de tickets verstuurd waren, en de rekening. Die heb ik inmiddels voldaan. De boot stopt onderweg voor zover ik weet alleen in Napels. Wat een wereldreizigster ben je in feite. Napels is herkenbaar aan de baai, en natuurlijk de Vesuvius. Ik ben vergeten te vragen hoe lang de Moledet daar aanlegt en of je de gelegenheid hebt om van boord te gaan, maar dit soort dingen wijst zich vanzelf.
    Ik hoop dat je ook een beetje zult kunnen genieten van de reis. Het lijkt me heerlijk om een paar dagen op de Middellandse zee te varen. De treinreis is natuurlijk minder leuk, maar deze denderende machine brengt je uiteindelijk waar je wezen wilt, en om vier uur ’s middags, op donderdag 3 februari, is het leed geleden. We gaan dan snel met een taxi naar huis. Ik zal zorgen dat het thuis lekker warm is en dat er wat lekkers te eten is. Ik schreef je al dat ik me tot een tamelijk goede kok ontwikkeld heb.
    Lieve Ursula, ik zie in m’n agenda dat het vandaag alweer de 20ste is. Over een week ga je aan boord en ga je je terugreis aanvangen. Ik denk dat je een schat aan ervaringen en inzichten met je meeneemt, teveel om nu al verwerkt te kunnen hebben. Ook ik heb door alles wat er gebeurd is het nodige geleerd. Laten we hopen dat we al onze ervaringen ten goede kunnen gebruiken en dat we elkaar als twee gelijkwaardige partners tegemoet kunnen treden, van goede wil, hoopvol en bezield van het verlangen samen wat van ons leven en dat van Klaasje te kunnen maken, en laten we hierbij de realiteit niet uit het oog verliezen. Liefje, ik houd vreselijk veel van je en verlang ontzettend naar jullie.

’s Avonds 11 uur
Toen ik vanmiddag om vijf uur thuiskwam (half bevroren, het vriest dat het kraakt) vond ik nog een brief van je. (17 jan) Als we een rustige sfeer in huis kunnen scheppen, en zo regelmatig mogelijk kunnen leven, zal dat Klaasje veel goed doen. Ik dacht dat het het beste was als we hem maar zo gauw mogelijk in het normale gareel brengen, dus ook weer naar school. Maar we zullen dat allemaal hier bekijken. De eerste weken moeten we in ieder geval veel thuis blijven en niet te veel bezoek ontvangen. Maak je toch vooral geen zorgen over de kritiek van anderen, dat is eigenlijk toch zo verschrikkelijk onbelangrijk. Het gaat om jou en mij, om wat wij vinden, en niet om wat anderen vinden. Gun de rest hun roddel en haal er verder je schouders over op. Je staat nu niet meer alleen, we zijn weer met z’n tweeën, we hebben een paar goede vrienden, en let the rest go to hell. Wij doen een oprechte poging om iets van ons leven te maken, dat is een kwestie van vallen en opstaan en dat is niet iets waarvoor je je hoeft te generen. Kom, Ursula, lach eens, ik meen het, als we ons te sappel willen maken, laten we dat dan doen om elkaar, of om Klaas, als dat nodig is, maar niet om een beetje onnozele kritiek van mensen die zich in feite niet eens voor ons interesseren. Liefje, ik ga deze brief nu beëindigen. Het is de laatste die ik versturen zal. Ik leef toe naar de derde februari. Houd je goed en wees niet bang. Het is nu nog maar een kwestie van een beetje tijd. Twee weken. Als er nog iets heel belangrijks is dat je wilt weten, moet je per expresse schrijven, dan kan ik je een telegram terugsturen. Maar alles zal erg meevallen, probeer een beetje te genieten van de reis. Groet Motke en zijn vrouw van me, die heb ik hier toch ontmoet? We zullen vast en zeker samen nog eens in Lahav komen. Het is natuurlijk gek dat ik het zeg, maar ik zal onze correspondentie een beetje missen. Ik heb nog nooit in m’n leven zoveel (koele) brieven geschreven. Misschien krijg ik van jou nog wel wat post. Liefje, nogmaals, houd je goed en tot gauw. Ik denk dat als ik jullie uit de trein zie stappen, m’n hart een slag over zal slaan. Ik denk voortdurend aan jullie. Dag liefje, tot over twee weken, dag liefje, tot gauw. Vast duizend omhelzingen en lieve woordjes en kleine kusjes, en alles waar je behoefte aan hebt. Pas goed op Klaasje, maak je niet zenuwachtig, ik denk aan je, je bent niet alleen, omhelsd, Kees.

LIEVE KLAAS, WAT BEN IK BLIJ DAT IK JE NU WEER GAUW ZAL ZIEN. WEES ERG LIEF VOOR MAMMIE. AL JE VRIENDJES IN AMSTERDAM WACHTEN OP JE. WE ZULLEN EEN HOOP PRET MAKEN HIER NA JE LANGE VAKANTIE IN ISRAËL. HEB JE HET DAAR OOK WEL FIJN GEHAD? LIEVE KERELTJE IK GEEF JE VAST DUIZEND KUSJES. JE BENT NU GAUW WEER THUIS, EN DAAR IS HET TOCH HET LEUKSTE. DAG KLAAS, IK WACHT OP JE, PAPPIE.

 

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 66)

 

Amsterdam, zondag 16 januari 1966, Kees

lieve Ursula,

dat het zo lang duurt voor je deze brief krijgt, komt omdat zijn voorganger drie dagen in de zak van Jan Fontijn heeft gezeten. (de zak) Hij was vergeten hem voor me te posten, en nu schrijf ik je zo snel mogelijk een nieuwe.
    Lieve Ursula, ik vind het echt naar dat mijn brieven een kille indruk op je maken, want ik ben niet kil, wil niet kil zijn, en schrijf ook niet kil, dacht ik. Omdat er zo’n lange tijd ligt tussen schrijven en lezen van een brief, moet je nog meer dan bij het gesproken woord, interpreteren. Natuurlijk uit ik mij wel anders dan bijvoorbeeld iemand als Hennie. Lieve Ursula, ben je niet een beetje een dommertje? Ik bedoel b.v. jouw interpretatie van de twee citaten uit mijn brief en die van Hennie. In de eerste plaats heb je mij verkeerd geciteerd, of in ieder geval onvolledig. Ik schreef zoiets als: ‘ik ben moe, iedereen is moe. Van ellende, van narigheid, van de kou.’ En hieruit distilleer jij: ‘ik ben moe, van narigheid en ellende,’ terwijl juist wat ik hier omheen geschreven heb, dit gevoel van een bepaald ogenblik, weer moest relativeren. Het was een beetje spottend bedoeld, niet cynisch of defaitistisch. Aan de andere kant zal ik nooit woorden in de mond nemen als “het lot dat wij moeten torsen”, of dit nu “onverdraaglijk” is of niet. Ik krijg dit citaat van Hennie natuurlijk ook buiten z’n context, maar zo los maakt het op mij een veel pathetischer indruk dan wat ik schreef. Ik ben zeker niet defaitistisch, of vol zelfbeklag. Ik probeer wel nuchter te zijn. Mijn omgeving heeft mij eerder opgewektheid ‘verweten’ dan wat anders. Tegenover jou ben ik natuurlijk eerlijker, en jou maak ik ook deelgenoot van mijn somberder ogenblikken. Ik ben er zeker van dat als je mijn brieven nog eens goed doorleest, je daarin ook allerlei positieve geluiden zult horen, net zoals jouw brieven een mengeling zijn van moed, opgewektheid, verdriet en wanhoop.
    Lieve Ursula, alsjeblieft, geloof me als ik je zeg dat ik niet koud ben. Waarom zou ik je anders zoveel schrijven? Liefje, als ik aan je denk, is dat altijd met vertedering, en als ik aan Klaasje denk krijg ik soms een brok in m’n keel. Als ik er bij stil sta hoe moeilijk en ingewikkeld zijn kleine leventje nu al voor hem is, en hoe weinig wij, door onze eigen frustraties en onvermogen, voor hem hebben kunnen doen. We moeten veel over hem praten en zien hoe we hem de rust en veiligheid kunnen teruggeven die hij zo nodig heeft. Voor alles moeten we eendrachtig zijn waar het gaat om zijn belangen, en als we het op sommige punten misschien niet helemaal met elkaar eens zijn, in rust tot een compromis komen, zonder dat hij er teveel van merkt of de dupe wordt. Hij moet beseffen dat wij samen het beste met hem voor hebben, zodat hij zich veilig voelt in zijn ouderlijk huis, bij zijn vader en z’n moeder.
    Ik krijg de laatste tijd nooit meer briefjes of tekeningen van hem, en dat vind ik erg naar. Heeft hij wel mijn briefje over de grammofoonplaat gekregen? Ik ben vreselijk benieuwd naar hem, hoe hij er uitziet en wat hij allemaal te vertellen heeft. Ik heb een mooi cadeau voor hem gekocht. Wat? Dat is een verrassing. Liefje, ik zat weer eens in het bad. Ik ga er nu uit, en schrijf je dadelijk verder. Tot zo.
    Lieve Ursula, ik heb tweemaal achter elkaar dezelfde spier verrekt in m’n rug, ik lag zonet op de grond en het is me met veel moeite gelukt mezelf in een stoel te hijsen. Ik verrek van de pijn en ik weet niet goed wat ik moet doen. Ik hoop dat het gauw wegtrekt, want ik kan nauwelijks lopen. Dit is niet zo’n interessante mededeling voor je, want op die afstand kan je er toch niets aan doen. Het vriest hier nog steeds, en het is ook gaan sneeuwen. Het moet wel vreemd voor je zijn om vanuit Israël midden in een Hollandse winter terug te komen. Ik zal woensdag 3 februari vrij vragen van school, zodat ik alles voor jullie thuiskomst in orde heb. Ik zal zorgen dat er iets te eten is en misschien iets te drinken, en patates frites voor Klaas. Jullie zullen wel doodmoe zijn van de reis als je terugkomt. De volgende dag, donderdag dus, hoef ik pas om kwart over tien op school te zijn, zodat we ’s ochtends rustig kunnen ontbijten.
    Tante Zus uit Hilversum, heeft, zonder vragen te stellen fl. 750,- op mijn giro overgemaakt. Fl. 500,- als gift, en fl. 250,- als lening, zodat ik Hans, Jan en Daniëlle, van wie ik in eerste instantie dit bedrag geleend had, meteen kan terugbetalen. In Hilversum liet tante Zus me een puzzel van vierkante blokken zien, met een ooievaar erop, waar ik als kind van drie al mee gespeeld had. Toen ik ze zag kon ik me ze nog precies herinneren. Ze wou ze me meegeven voor Klaas, maar ik heb gezegd dat ik ze een keer met Klaasje zou komen halen, dat leek me leuker. Misschien kan je haar een kaartje sturen, of vind je dat moeilijk? Voor het geval: Mevr. R. Lugt - ten Holt, Boomberglaan 28, Hilversum.
    Ik heb nog steeds veel last van slapeloosheid. Niet omdat ik me speciale zorgen lig te maken. Ik weet niet hoe het komt, maar hopelijk zal het overgaan als wij ons bed weer delen. Ook ik, liefje, houd jou in gedachten stevig vast, en, zoals ik je toch geschreven heb, vrij zo nu en dan een beetje met je. Liefje, ik hoop nu maar dat je deze brief niet koud vond. Ik geef je kusjes, overal, kijk naar je, raak je aan, ruik een beetje aan je, praat met je, voel je hoofd op m’n borst en je haren in m’n neus.
    Vertel Klaas een klein verhaaltje van me, knuffel hem een beetje en vraag of hij een mooie tekening voor me maakt. Liefje, tot over twee en een halve week. Ik hoop dat jij je nu weer helemaal goed voelt. Het is fijn dat de mensen in Lahav zo aardig voor je zijn en blijven. Waarschijnlijk komen we er samen nog wel eens. Liefje, omhelsd door je man(netje)
Kees.

                                                 ilustratie Ursula Roth

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 65)

 

Lahav, woensdag 12 januari 1966, Ursula

lieve Kees,

vandaag kreeg ik weer een echte fijne brief van je, dat geeft me moed. Ik hoop, dat als we terugzijn, we in staat zullen zijn in gezamenlijke inspanning elkaar van alle droefheid, angst en onzekerheid te bevrijden, zodat we ’s nachts rustig kunnen slapen. Ik verlang er zo naar je weer te zien en met je te kunnen praten en je met alles te helpen en mij door jou te laten helpen.
    Ik ben vanmorgen met de kinderen meegeweest naar Beer Sheba. Onderweg, midden in de woestijn, kwamen we eerst een paar zwaar gesluierde Arabische vrouwen op ezeltjes tegen - één had een neusring - onder hun lange zwarte mantels (doeken) kwamen een paar armoedige schoenen uit, mooi waren ze ook niet. Toen, ook nog in de woestijn, kwamen we bij een graanmolen, die gingen we bekijken, het was een soort stenen schuur met een machine als molen, buiten was een waterbak, er stonden ezeltjes, en een eindje verderop een kameel, die prachtig zwijgend afstak tegen het woestijnlandschap. Voor de deur zat een oude gesluierde vrouw en binnen waren allemaal Arabieren aan het werk, iedereen en alles onder het meel. Er stond ook een klein jongetje bij, dat ons met grote zwarte ogen bekeek, en ook een karretje met een paardje ervoor om het meel weg te brengen.
    Daarna gingen we naar Beer Sheba, Edna, Ita en Chawwa gingen met de kinderen een warenhuis in en ik ging met Klaas op zoek naar een grammofoonplatenwinkel. Toen we er eindelijk een gevonden hadden, was er niets en de man die het dreef, was niet bereid ons te helpen. Hij zei steeds dat er niets was, ik zocht nog een poosje tussen de aanwezige platen, maar de titels zeiden me niets en van beluisteren was geen sprake, dus we gingen maar weg.
    Toen zijn we iets gaan eten, aan zo een straattoonbank die je hier overal hebt, en toen heb ik nog wat snoep, cigaretten en briefkaarten gekocht en ben ik maar naar het warenhuis teruggegaan. De anderen waren net klaar. Je ziet de vreemdste mensen rondlopen, een Arabische familie met een klein dochtertje in een gebloemde jurk op blote voeten (het was niet zo warm) een meisje met een soort gewatteerd vest om, op pantoffels, ontzettend armoedige mensen, een man (heel oud) met een soort kalotje op en een blauw hemd aan op kapotte schoenen, blote benen onder het hemd uit. Heel vreemd. Een jonge vrouw die een lijf had dat breder dan lang was, en iedereen voor mijn ongewende ogen allervreemdst gekleed en toch eigenlijk wel opgewekt.
    Daarna hebben we nog een fosfaatbedrijf, ook in de woestijn, bekeken en toen naar huis. Ik hoop en verwacht dit alles nog samen met jou te kunnen zien; heb je er geen speciale band mee, dan kijk je nog je ogen uit, het is ongelofelijk wat je allemaal ziet, je weet niet wat je overkomt. Naar Eilat ga ik maar niet meer, ook dat moeten wij maar samen doen, het is te duur. Je moet er overnachten en als je alleen gaat weet je heg nog steg.
    Ik heb vandaag een groot pakket gemaakt van de rest van de boeken, een paar stenen, schoenen en iets van kleren, ik had eerst drie pakketten willen maken, van 5 kilo omdat dat goedkoper is, maar ik ben nu al dagen bezig geweest met alleen maar het krijgen van een doos, en er waren ook geen formulieren, die zullen er hoop ik morgen zijn, het moet nu maar weg, dan kost het maar wat meer, ik kan het niet meeslepen. Ik ben al blij dat het tenminste ingepakt is. Als ik Nomi niet had was ik nergens, zij heeft me doos, pakpapier en touw gegeven. Met mijn visum is het wel in orde, Michal heeft opgebeld. Dat is dus ook een geruststelling.
    Kees, er is nog wel iets anders, Klaas is uit al zijn kleren gegroeid, o.a. uit zijn winterjas. Hij moet een jas hebben, wanten en een trui en een broek. Hij moet eigenlijk nog meer hebben zoals ondergoed, maar dat zien we nog wel. Als ik me niet vergis is het uitverkoop, kijk vast eens uit naar iets voor een jongetje van bijna zes. De kinderen hier zijn vrij klein, ik weet niet precies of Klaas nu wel of niet groot voor zijn leeftijd is in Holland.
    Ik geloof dat een groot gedeelte van Klaas zijn grenzeloze brutaliteit toch wel aan de andere kinderen ligt. Die zijn zo hondsbrutaal, niet allemaal, maar een groot gedeelte wel. Bevalt iemand iets niet, dan schreeuwt hij of zij meteen woedend huilend tegen Edna of Ita. Ze zijn volkomen ongezeglijk en zowel Edna en vooral Ita kan soms onverwachts zo opvliegen. De kindertjes zijn schattig maar wild en onopgevoed. En vooral de intelligente kinderen zijn het ongezeggelijkst, dat wil zeggen levendige kinderen. Er is een meisje, Jaël, blond, lichte, helle, felle blauwe ogen, rode wangen, de intelligentie straalt er vanaf, dat is een schreeuwerd, en een schat van een kind ook. Ze kan het goed met Klaas vinden. Ik liep laatst achter ze, snoezig die twee, ze lopen allebei zo speels als kleine veulentjes en zo parmantig. Ze hebben ook wel veel ruzie. Klaas houdt het meest van Raneen, dat is een rustig, introvert kind, lief, en als er gezongen wordt, zingt hij met grote overgave, Jaël ook trouwens. Klaas kan bij Eri en Michal ontzettend lief met Raneen spelen. Ruzie maken ze ook wel, maar tot mijn spijt is de aanleiding Klaas, want Raneen maakt geen ruzie. Bij de kinderen zijn er meerdere die altijd alleen spelen, o.a. Boaz, een heel moeilijk kind, zie ik altijd alleen, ver van de anderen. Raneen speelt ook meestal alleen. Klaas zoekt wel gezelschap, maar het slaat door zijn bazigheid vaak niet aan, en dan gaat hij vechten en dan staat de hele troep tegen hem op. Heel naar.
    Ik maak me zorgen over Jet haar toekomst. Als wij eraan komen, rent ze van verre al zo uitgelaten mauwend op ons af, rent voor ons uit, gaat mee naar binnen, zit op schoot, is zo lief. Wie zal haar een goed tehuis maken, wij zijn ook heel lief voor haar. Zij is de liefste poes die ik ooit gezien heb, een echt karakter, zo aanhankelijk. Ik vrees dat ze hier op de kibboets niet zo zorgzaam voor katten zijn als wij. Jet is voor ons ook een huisgenoot. Als je haar kon zien zou je ook meteen dol op haar zijn. Als mensen hier zien hoe aanhankelijk ze is, zijn ze gewoon verbaasd. Het is zo’n lieverdje. Het doet me verdriet haar achter te moeten laten, maar ze kan echt niet mee. Ik zal wel aan Nomi vragen uit te kijken naar een goed tehuis, naar mensen die haar echt willen hebben.
    Ik was vandaag nog zo moe, ik ben gewoon op, ik zou wel de hele dag kunnen slapen, maar ik moet werken. Vandaag heb ik ook niet gewerkt, ik was te moe. Ik heb vanmiddag ook nog even op bed gelegen, maar het gaat niet met Klaas, hij wil voortdurend met me spelen. Liefje, ik ga nog even iets lezen en dan slapen.

De volgende ochtend.
Liefje, ik heb geen tijd meer om te schrijven. Veel liefs en omhelsd door Ursula. Ook een kusje van Klaas.


 


 

    

 

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 64)

 

Amsterdam, maandag 10 januari 1966, Kees

lieve Ursula,

Ik heb het gevoel dat ik al in geen tijden meer iets van je gehoord heb. Dat is natuurlijk wel wat overdreven, maar ik wacht op post, op antwoord op mijn laatste drie brieven, die ik je vlak na elkaar gestuurd heb. Jouw laatste brief ging voornamelijk over je petroleumkacheltje. Ik begrijp wel dat er soms niet veel bijzonders te schrijven valt, omdat er niet voortdurend iets opzienbarends gebeurt, of omdat je eigenlijk niet in de stemming bent om te schrijven. Mijn brieven zijn ook niet allemaal even spiritueel. Maar ik hoop toch gauw iets van je te horen waar ik wat meer aan heb. Vrijdag, zaterdag en vandaag was er geen post. Tegen de tijd dat de post moet komen word ik altijd een beetje onrustig. Maar toen ik om half vijf vanmiddag de post in de brievenbus hoorde vallen, en eerst, om me groot te houden, nog vijf minuten bleef zitten, maar daarna de gang indook om te zien wat de PTT voor me had meegebracht, vond ik alleen het orgaan van de ANWB en drie brieven voor Froukje.
    De post van morgenochtend vind ik pas als ik terugkom uit school. De vakantie is voorbij. Het is nu half tien ’s avonds. Half elf in Israel. Waarschijnlijk lig jij nu in bed, of misschien schrijf je wel een brief (aan mij) of lees je wat. Ik lig aangekleed onder de sprei. Het is koud. Het vriest en er waait een gure wind. Ik kan niet zeggen dat ik erg vrolijk ben. Je moet hier niet op reageren met te schrijven dat ik geen reden heb om somber te zijn, dat ik er heus niet zo slecht aan toe ben etc. want dat leg ik naast me neer. Vergelijkenderwijs heb ik het niet slecht, dat weet ik ook wel. Maar ik behoud mij het recht voor om van tijd tot tijd, met of zonder reden, gedeprimeerd te zijn. Zo, dat weet je weer. Woef, waf, woef.
    Lieve Ursula, zo nu en dan verwijt je mij in je brieven hardheid en cynisme. Ik voel me geroepen om me tegen deze aanklacht te verdedigen. Ik heb juist voortdurend m’n best gedaan om me tegen deze gevaarlijke eigenschappen te verzetten, en ik vind zelf dat ik daar aardig in geslaagd ben. In één van je brieven constateer je gelukkig zelf dat wat je in eerste instantie voor cynisme aanzag, bij nader inzien een poging tot nuchterheid bleek te zijn. Waarschijnlijk ben ik een beetje angelsaxisch ingesteld: uiterlijk koel, maar ik verzeker je Ursula, van binnen brandt een vuurtje. Als ik na ga wat voor effect de gebeurtenissen van het afgelopen jaar en in het bijzonder de laatste paar maanden op mij gehad hebben, kom ik tot de volgende paradoxale conclusie: rationeel ben ik wat realistischer, wat relativerender, wat vergevingsgezinder geworden, en emotioneel wat harder, wat agressiever. Waar het gaat om mijn persoonlijke belangen accepteer ik wat minder van m’n medemensen. Woef woef!
    Als er morgen geen post van je is, bel ik je op, op kosten van je kibboets, en ga ik naar bed met de eerste vrouw die ik tegenkom. Uit wraak.

Het is nu half elf. Half twaalf in the promised land. Ik lig weer in bed, maar nu uitgekleed. De kachel staat op 1 (please!). Ik ben onder de hoogtezon geweest. Lichamelijk ben ik in die zin veranderd, dat ik nu behalve op mijn rug, ook puisten op mijn borst heb. Als je een beetje lief voor me bent als je terugkomt geef ik jou het opper-en-alleen-recht mijn mee-eters te mogen uitknijpen. Als tegenprestatie zal ik jou dan zo nu en dan op je rug krabben. (iets hoger, waar m’n bustehouder heeft gezeten) Hoe los je dit probleem trouwens nu op? Wrijf je je rug tegen de ruwe houten wanden van je huisje, of neem je een bereidwillige kibboetsnik in de arm?

Dinsdag 11 januari
Lieve Ursula. Ik zal je niet opbellen op kosten van Lahav en ook niet naar bed gaan met de eerste vrouw die ik tegenkom. Vanmorgen was de post vroeg, en vlak voor ik de deur uit moest vond ik in de brievenbus je brief van 6 jan. j.l. Ik vond het een beetje een pinnige brief, maar je had net wat je noemt ‘mijn bange brief’ ontvangen, en ik begrijp dat je daar niet zo blij mee was. Je schrijft dat ik nergens in ga op vragen die je mij gesteld had, nadat je al een hele tijd op post van mij gewacht had. Dan heb ik óf jouw brief niet gekregen, of jij hebt de brief die ik je vlak voor mijn ‘bange brief’ geschreven heb, niet gekregen. Ik heb je namelijk vlak achter elkaar drie brieven geschreven, waarvan de bovengenoemde de tweede was.
    Ik ben helemaal verkleumd van de kou, en ik moet een beetje op temperatuur komen voordat ik je een samenhangend antwoord kan schrijven. Zo, nu heb ik een kop koffie gemaakt en ik zal nu eerst op je brief ingaan en dan nog een paar praktische punten met je behandelen.
    Liefje, ik was natuurlijk toch blij met je brief, en ik denk dat mijn volgende brieven die je nu wel zult hebben, je wel wat zullen hebben opgevrolijkt. De moeilijkheid van schrijven is dat je nooit weet in wat voor stemming je brieven ontvangen worden, en dat je, als je ze eenmaal gepost hebt, er niets meer aan kunt veranderen. Ik vond jouw brief hier en daar niet helemaal duidelijk. Het is niet zo dat jij ergens in gelooft waar ik niet in geloof, en ik dacht dat je dat ook wel weet. Als ik helemaal niet geloofde in onze toekomst, zou ik jullie niet laten terugkomen. Je moet van me aannemen dat mijn plotselinge angst en twijfel me niet door anderen is aangepraat, zodat er geen reden hoeft te zijn voor je ‘walm van angst voor kritiek van anderen’. Ik heb je ook zelf geschreven dat ik niet met anderen praat over je terugkomst, en ook jou vroeg hier niet te definitief over te schrijven. Als we al kritiek te verduren krijgen staan we daar samen aan bloot, en ik verzeker je dat ik me er geen moer van aantrek. Mijn angst is, zoals je zelf ook schrijft, niet helemaal ongerechtvaardigd, maar je moet je niet voorstellen dat ik hier voortdurend handenwringend van angst rondloop. Deze angst vertegenwoordigt zo nu en dan één aspect van mijn totaal aan gevoelens. Ik ben blijer dan ik bang ben, hoopvoller dan bezorgd.
    Liefje, ik heb zonet Near East Tours opgebeld om te vragen hoe het precies zit met je kaartjes. Ze worden waarschijnlijk deze week nog verstuurd, anders begin volgende week, zodat je ze in ieder geval op tijd hebt. Ik verlang erg naar jullie, en ook ik tel de dagen af. Behalve Jan en Hans weet niemand wanneer jullie terugkomen. In mijn agenda heb ik van de 28ste tot de 2e bootjes getekend, en op de 3de een treintje met een vrouwtje en een jongetje. Ik denk werkelijk voortdurend aan jullie.
    Als er nog vragen of moeilijkheden zijn, laat me dit dan zo gauw mogelijk weten. Heb je nog wat geld teruggekregen of moet ik je wat sturen? Dit moet ik nu wel weten. Het overmaken van geld is een kwestie van een of twee dagen. Ik hoop dat er gauw, misschien vanavond nog, een antwoord komt op mijn latere brieven. Liefje, maak je niet te veel zorgen. Ik schrijf je voor je vertrek nog twee of drie brieven. Dan is meteen m’n luchtpostpapier op. Na de 20ste heeft het geen zin meer dat ik je nog schrijf.
    Ik moet nu ophouden, want mijn omgeving, poezen, melkboeren en mensen komen mijn aandacht opeisen en ik wil deze brief nog voor de lichting van half zes op de bus hebben. Vanavond zal ik je nog wat schrijven. Pas goed op jezelf en Klaasje. Ik zal hem ook nog één briefje schrijven. Liefje, houd moed, wees lief, omhelsd door mij, Kees.

Dag Ursula, Jan.


 


 

    

 

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 63)

 

Amsterdam, vrijdag 7 januari 1966, Kees

lieve Ursula,

het is nu avond. Jan en ik hebben net gegeten. Het plan was dat we in de stad zouden gaan eten en daarna naar de film gaan. Maar bij nader inzien heb ik geen zin om uit te gaan. Bovendien ben ik zuinig aan het worden. We hebben dus toch thuis gegeten en Jan gaat nu naar Lisette om te vragen of die mee wil naar de bioscoop. Vanmorgen kwam je brief van dinsdag 4 januari. Die heeft het vlug gedaan. Ik las over je problemen met je oliekachel en je zinnen op een mogelijkheid om Jet mee te nemen. Ik hoop dat je nog een keer naar Eilat kunt gaan. Het lijkt me enorm interessant.
    Ik had je gisteravond willen schrijven maar Hans van Rij belde op om te vragen of hij hier kon eten. Hij is de hele avond gebleven. We hebben wel teveel gedronken, drie flessen wijn, maar het was erg gezellig. Al zeg ik het zelf, ik heb me ontwikkeld tot een goede kok. Ik eet met veel smaak m’n eigen gerechten. Gister, gebakken lever met uien, knoflook, paprika, tomaten en lof, met wat rijst.
    Het is nu nog steeds vrijdag (avond). Maar toen ik deze brief begon was het half acht en nu is het half elf. Wat heb ik in de tussentijd gedaan? Geslapen en gelezen. In m’n bed. Het is gewoon een genoegen om in bed te liggen in de nieuwe kamer. Ik ben de hele dag erg lui geweest. Ik werd wakker om elf uur. Heb toen gelezen tot één uur. Koffie gemaakt met toast en een gekookt ei, kamers opgeruimd, vloer en tafel in de was gezet om een prettige omgeving te maken om verder niets in te doen. Ik heb nog een paar dagen vakantie. Dinsdag begint alles weer. Ik voel me ontzettend lui, lichamelijk en geestelijk. Niet de juiste stemming om je een brief te schrijven, want ik heb geen zin om na te denken, en het soort onbenulligheden als hierboven vermeld zullen je niet erg interesseren. Ik heb net koffie gezet en ben nu bezig aan m’n derde kopje. Dat is niet erg verstandig, want ik slaap nog steeds slecht. Ik weet niet precies hoe dat komt. Ik denk er niet teveel over na en probeer gewoon maar toch te slapen.
    Het nadenken over jezelf zie ik als een niet helemaal ongevaarlijke zaak. Natuurlijk moet je nadenken over jezelf. maar het mag niet leiden tot een kloof tussen jou en de realiteit van de samenleving. Voor kluizenaars, monniken en zonderlingen die het niet erg vinden zonderlingen te zijn, ligt dit anders. Als je, zoals ik op het ogenblik, kiest voor het leven met je medemensen, je omgeving, de maatschappij, gaat het om een compromis tussen denken en doen. In een van zijn alleenspraken zei Hamlet: ‘My native hue of resolution, is sicklied o’er by the pale cast of thought’. Hoe moet ik dit vertalen? De gezonde blos van mijn daadkracht van weleer is overtrokken door de vale teint van mijn gedachten. Soms moet je ophouden met denken uit zelfbescherming. In een van je brieven adviseer je me, denk veel na, maar niet te veel. Door teveel na te denken kun je geïsoleerd raken van je omgeving, die intelligentie van je verwacht, maar ook besluitvaardigheid, agressie en daadkracht. “Maatschappelijke intelligentie” is het in staat zijn tot het voortdurend vinden van het compromis tussen denken en doen, tolerantie en agressie, accepteren en niet meer accepteren.
    Lieve Ursula, we verlangen allemaal erg naar je, ik, de poezen, de planten en Amsterdam. Eergisteravond heb ik in drie en een half uur tijds de 45 brieven die je me geschreven hebt nog eens allemaal doorgelezen. In het briefje dat je, vlak voor je vertrek, toen ik even weg was, haastig hebt opgekrabbeld schrijf je: wij verdwijnen niet uit elkaars leven, wij zullen nooit zonder elkaar leven. Een letterlijke interpretatie van ‘niet zonder elkaar leven’, impliceert ook fysieke nabijheid. Het lijkt erop dat je woorden, behalve lief, en geschreven vanuit een oprechte opwelling, ook een beetje profetisch waren. Ik ben ervan overtuigd dat voor ons, dus ook voor Klaas (zoals je ergens schrijft, de vrucht, de resultante van ons tienjarige samenzijn) in alle opzichten het beste is als wij er in slagen de rest van ons leven in redelijke harmonie met elkaar door te brengen.
    En hoe verschillend van aard we misschien ook mogen zijn, door ons lange samenzijn op een leeftijd waarin we ons ontwikkeld hebben van kinderen tot ‘volwassenen’, zijn er banden gesmeed die onvervangbaar zijn geworden en onverbreekbaar. Er zijn wel andere, nieuwe banden mogelijk, maar mijns inziens noodzakelijkerwijs van een inferieure kwaliteit. We zijn gevormd door het verleden, en in die zin is ‘opnieuw beginnen’ een feitelijke onmogelijkheid. De keuze van een nieuwe partner kan niet anders dan beïnvloed worden door ons gemeenschappelijke verleden, en zo ook de relatie die je met die ander zou hebben. Je begint op je dertigste namelijk niet ‘opnieuw’ met een blanke lij. (lei?) Ik wil hiermee niet suggereren dat ik onze hereniging zie als iets noodlottigs, maar veel meer als een wil tot continuïteit zolang dit mogelijk is. Jij en ik zijn geloof ik zo gemaakt, dat we de rest van ons leven spijt zouden hebben, als we de kans om het weer opnieuw te proberen, niet met beide handen en volle inzet aangrepen. Het is me al vaak opgevallen dat hoewel onze benadering van bepaalde problemen via een andere kronkel tot stand komt, onze conclusies vaak overeenstemmen. Voor dit soort verschillen tussen jou en mij ben ik dan ook niet bang. Integendeel, het zijn de kruiden van onze conversatie. We hebben tien jaar lang met elkaar gepraat, vervolgens hebben we onze gesprekken per luchtpost voortgezet, en ik neem aan dat we tot onze        toe met elkaar zullen blijven praten. Een van de pilaren waarop het huwelijk rust. En de andere pilaar? In dit verband wordt pilaar een symbolisch woord. Een goede vriend van mij zei eens: ‘Seks is iets waar je zo min mogelijk over moet praten, en wat je zoveel mogelijk moet doen.’ Afgezien van het feit dat ik het ook wel leuk vind om erover te praten, ben ik het wel met hem eens. Seks bestaat nu eenmaal in ons leven, en ik ben ervan overtuigd, dat het tot minder frustraties leidt om het wel te doen dan niet. En met wie? Met iemand die je aardig vindt, gewoon omdat je er behoefte aan hebt en omdat het prettig is. Vind jij mij aardig? Ik jou wel. Volgens mij wordt er aan het hele ‘probleem’ seks veel te zwaar getild. Het is een menselijke behoefte, die door onze puriteinse of (even erg) romantische voorouders verminkt en vervormd is tot iets dat in geen enkele proportie meer staat tot de werkelijkheid. Dit is geen oversimplificatie van mijn kant. Ik weet heel goed dat veel mensen problemen hebben op dit punt, maar deze problemen worden niet veroorzaakt door seks op zichzelf, maar door inhibities en verziekte ideeën van de cultuur waarin we leven. Ik heb zelf ook mijn angsten, schuldgevoelens en twijfel op dit punt gehad, resulterende in mijn zo nu en dan optredende impotentie. Maar ik geloof dat ik nu in dit opzicht genezen ben, niet alleen door te denken en te lezen, maar ook door te doen. Het doen van iets heeft namelijk een enorme relativerende kracht op de ideeën waarmee we rondlopen. Ik geef geen cent voor seksuele theorieën van de paus, of het chauvinisme van de man die nog nooit over de grens is geweest.

    Lieve Ursula, laat ik deze brief op een wat lichtvoetiger toon beëindigen. Vanmiddag draaide ik twee Beatlenummers, die momenteel een expressie zijn van mijn gedachten: “You’re coming home now, yeah, oh yeah, oh yeah, and you’ll not leave me anymore, oh no, oh no, oh no, en Mr Postman, can’t you see, if there’s a letter, a letter for me.”
    M’n gezicht, handen, voeten en kleren zaten onder de boenwas, want, op het ritme van de muziek was ik verwoed bezig de vloer in de was te zetten. Toen ging de bel. Toen ik de voordeur opende stond daar de Talakken vrouw, met haar allerduurste glimlach. Ach meinherr, kan de radio niet wat zachter etc. Ik begon met Jan Fontijn de schuld te geven (want wij geven elkaar van alles de schuld) toen ze me onderbrak, en niet zonder genoegen vaststelde dat jij en Klaas zeker verhuisd waren. Ik deelde haar mede dat jullie met vakantie waren, en spoedig zouden terugkeren, waarop haar gezicht meteen de even op haar anders zo zure tronie doorsijpelende vreugde verloor en zij haar tirade vervolgde. Laten we mild blijven. Ik zal voor zover mogelijk met haar wensen rekening houden.

                Gossip
    Joost Daalder gaat (toch) trouwen met Truus Broekman op 15 jan a.s. Zij gaan wonen in Nieuw Zeeland. Volgens mij is het uit tussen Froukje en Mark. Kan haar geen kwaad doen. Als er één achterlijke, hersenloze, Leidse corpsstudent rondloopt is hij het. Laten we mild blijven. (proberen)
    Door Daniëlle’s scheidings initiatieven (actie = reactie) wil Micha het nu toch weer met haar proberen. Hij is sinds gisteravond weer bij haar ingetrokken. (Hij woonde sinds twee maanden op een kamer) Daniëlle is hier maar half blij mee. Als het tussen hen goed gaat, zal het wel makkelijker zijn voor alle betrokkenen om op gewone vriendschappelijke voet met elkaar om te gaan.
    Liefje, ik heb nog een paar regels over om wat liefs tegen je te zeggen. Voor mij op tafel staat een bos met gele tulpen. Een ervan zal ik afplukken en in een glas naast mijn bed zetten. Dat ben jij. Mooi en grillig als een bloem. Ik zei je ergens in deze brief dat ik je aardig vind. Dat is ook zo. Ik vind je ook mooi en ik houd van je. Ik streel je zachte huid en ruik aan je haar, en zeg zachtjes knoedeltje in je oor. Hoe vind je dat? Kus Klaasje en zeg hem dat ik ook aan hem denk.
Omhelsd door mij, Kees.
 


 

    

 

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 62)

 

Lahav, dinsdag 4 januari 1966, Ursula

lieve Kees,

ik heb je een paar dagen niet geschreven omdat er eigenlijk niet zoveel te schrijven valt. Ik wil niet dat je erg lang zonder post zit, dus schrijf ik je toch iets. Ik heb gisteren of eergisteren een pak met boeken en een truitje van Klaas, als vulling, gemaakt, maar vandaag moest ik allerlei ingewikkelde formulieren invullen, dus het gaat pas morgen weg. Het zal er nog wel niet zijn als wij terug zijn, ik ben van plan nog meer weg te sturen. Het is een opluchting om niet met  zoveel bagage te hoeven reizen. Ik bezin me op een mogelijkheid Jet mee te nemen, want het gaat me zeer aan het hart haar hier achter te laten. Ik heb nog nooit zo’n lieve, intelligente kat gezien. Ze loop ons nu al een heel eind tegemoet als we thuiskomen. Ze is zo lief, zo aanhankelijk, en ik ben bang dat ze zo’n lief baasje als Klaas ook nooit meer zal krijgen. Maar het zal wel niet gaan, ik zie geen mogelijkheid, het wordt een ellende voor haar en voor ons. Ik geef haar terug aan Nomi als het mag, dan heeft ze in ieder geval haar moeder en broertjes weer.
    Ik ben alsmaar aan het opruimen en weggooien. Klaas wil helemaal niet meer met de andere kinderen spelen, ik weet me soms geen raad, hij hangt de hele dag om me heen, hij is wel erg lief en hij ziet er zo mooi en lief uit, hij is geloof ik een flink stuk gegroeid, hij is bruin en zijn gezichtje is rond en zo mooi en bloeiend, ik vind hem het allermooiste kind dat ik ooit gezien heb.
    Moshe gaf hem laatst een stel houten borden om op te schilderen, Moshe zelf stond er ook op te schilderen, toen ging Klaas ook hard aan het werk. Als Klaas wel eens huilt b.v., dan zegt hij dat de kinderen hem plagen, dan roept Moshe ‘Klááás wat is er, wat is er Klaas?’ Laatst liep ik met Klaas langs een troep soldaten die heftig stonden te discussiëren, toen draaide iemand zich om en riep ‘Klaas, slalom Klaas!’ en praatte weer door. Ze zeggen hier ‘K’lás’, dat klinkt heel melodieus. Ik betrap me erop dat ik het zelf ook dikwijls zo zeg.
    Mijn kachel is een crime!!! (ik sta gewoon te beven) hij wil niet meer uit, met geen mogelijkheid, dus om hem toch uit te krijgen haal ik het tankje eruit. Net was hij bijna uit en ik wilde hem buiten zetten omdat hij zo stonk, ik pakte hem op (zo doe ik het altijd) hij begon te ploffen, grote vlammen sloegen eruit, ik zette hem gauw neer, gelukkig was hij ineens uit. Ik zette hem buiten en er sloeg een enorme walm en rook vanaf. Het is geen goeie kachel, als ze nog ouder worden moet je ze zelfs buiten aansteken, zo’n walm komt er af. Hij ploft en knalt terwijl hij brandt, en dan moet je hem schoppen, dan houdt hij op, maar hij wordt daar ook slechter van. Je kunt hem niet meer verstellen want dan gaat hij gek doen.
    Ik heb hem vandaag helemaal schoongemaakt, hij brandt veel beter, maar de schroef waarmee je hem uitdraait, blijft steken. Het is onbegrijpelijk want het is een zeer eenvoudig systeem, je zou zeggen er kan niets aan stuk. Enfin, hij is uit.
    Ik ga maar naar bed want het wordt nu koud. Ik heb al een paar dagen geen post van je gehad, wel een brief van mevrouw Lachmann. Liefje, ik vergeet het bijna, je merkt er hier namelijk niets van, ik wens je een heel gelukkig nieuwjaar, het zit er hopelijk wel in, het is een mooi begin in ieder geval. We zullen erg ons best doen, liefje. Ik hoop dat je iets gevierd hebt, ik hoor het nog wel. Hopelijk is er morgen post van je, ik ben teleurgesteld als er niets is.
    Liefje, schrijf me gauw en gauw. Ik ga denk ik nog een keer met Klaas naar Eilat, met de bus door de woestijn, dan blijven we er overnachten en de volgende dag weer terug. Het is daar nog helemaal zomer geloof ik. Hier is het trouwens ook niet koud.
    Veel liefs en omhelsd, Ursula.

 

    

 

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 61)

 

Amsterdam, dinsdag 4 januari 1966, Kees

lieve Ursula,

vannacht en vanmorgen werd ik plotseling vreselijk bang. Ik hoop dat je werkelijk goed hebt nagedacht en nu weet wat je doet. Je kunt er zeker van zijn dat ik me niet laat beïnvloeden door anderen. De verstandigen onthouden zich trouwens van een oordeel. Nee, ik werd plotseling zelf bang dat het hele gesodemieter opnieuw zou gaan beginnen, dat je toch alleen maar terug wil omdat je het daar niet kan bolwerken, of om andere redenen die het werkelijke probleem voor het moment verduisteren. Wat moet er gebeuren als het weer misgaat? Een nieuw reisje naar Israël zit er dan werkelijk niet meer in, en ik verdom het om mijn liefdesleven buitenshuis te moeten blijven zoeken.
    Een sombere aanhef van een brief, maar je moet je dit soort gevoelens kunnen voorstellen. Het is niet dat ik niet geloof in jouw oprechtheid, maar het drong plotseling tot me door dat je in feite al na anderhalve maand tot je besluit kwam. Het is heel goed mogelijk dat je enorm snel geëvolueerd bent, maar toen ik dacht aan het verleden en het hele afgelopen jaar, waarin we niet met elkaar naar bed zijn geweest, en waarin je voortdurend hebt volgehouden dat je niet van me hield, niet verliefd was, en van me weg wilde, sloeg plotseling de schrik me om het hart.
    Schrijf me snel. Ik begrijp dat dit geen leuke brief is, maar we hadden elkaar beloofd eerlijk te zijn, en ik schrijf je nu over mijn angst. Schrijf me zo gauw mogelijk terug. Ik ben werkelijk vol goede wil en ik houd erg veel van je.
    Mijn bezorgdheid heeft me overigens niet belet Near East Tours op te bellen. De Moledet vertrekt op 28 januari uit de haven van Haifa om 16.00 uur, dus 4 uur ’s middags. Je moet wel zorgen dat je minstens anderhalf à twee uur van te voren bij de douane bent. Je komt aan in Marseille op woensdag 2 februari om negen uur ’s ochtends.
    Als Hub Mathijsen, die ik nu al ruim twee weken niet meer gezien heb, op tijd weg is, zal ik de vloer van Klaas z’n kamertje nog beitsen. Als Hub voor de 15e januari niet terug is, zet ik zijn spullen in de kelder. Bijna alles wat er staat is trouwens van mij.
    Speelgoed voor Klaas is er bijna niet meer. We zullen langzaamaan wat nieuwe dingen voor hem verzamelen. Gekleurd papier, schetsboeken, schriften, verf en potloden zijn gelukkig niet zo duur. Ik verstuur dit papiertje nu.
    Schrijf me gauw terug. Wat zijn je plannen, en hoe stel je je ons leven voor, in praktische zin? Het leven bestaat uit pijn en vreugde. Als ze elkaar maar een beetje afwisselen is het allemaal niet zo erg. Alle liefs, sterkte, kusjes, omhelsd door Kees.

P.S.
Tot nu toe ben ik steeds vergeten naar je Mezoeza(?) te vragen. Misschien is dit symptomatisch, omdat je hem (het) van de Lachmannen hebt gekregen. Kees.  

    

 

 

In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 60)

 

Amsterdam, 2 januari 1966

Lieve Klaas, je zal wel denken: wat een gekke tekening. Hij hoort een beetje bij een grammofoonplaatje dat ik gekocht heb: een meneer Oscar Brown heet hij, zingt een liedje, en dat liedje heet ‘Hey daddy, wat dat dere?’ (https://open.spotify.com/track/0TCmgtbTtbLA0OW0EhfEFb?si=mgCDQbCBQCyG1KYPMTxZBQ) En dat betekent: Hé pappie wat is dat daar, en hé pappie, hé, moet je daar kijken, en wat doen die mensen daar, en hé pappie, mag ik die grote olifant daar hebben?
    Het gaat over een jongetje dat met zijn vader op straat loopt, en allemaal vragen stelt, alsmaar door. En toen ik dat liedje hoorde moest ik plotseling denken aan een ander jongetje, dat Klaas heet, en toen heb ik meteen dat plaatje gekocht, en als je thuis komt zal ik het voor je draaien, en jij zal het vast ook leuk vinden.

Lieve Klaas,
over een poosje ga je op een echt groot zeeschip, vier dagen lang. Dat schip brengt jou en mammie naar Marseille, een stad in Frankrijk. Pappie en mammie zijn daar al eens geweest, vraag maar eens aan mammie. Vandaar gaan jullie verder in de trein naar Amsterdam. Het is een lang en vermoeiende reis. Zal je precies doen wat mammie zegt? Ik verlang er erg naar jou te zien. Dag lief mannetje, tot gauw, pappie.



Amsterdam, maandag 3 januari 1966, Kees

lieve Ursula,
het is maandagmiddag 5 uur. Ik ben net thuis. Ik ben met Jan de stad in geweest. Vanmorgen was er geen post. Ik was vanmiddag een beetje zenuwachtig. Ik had vannacht allerlei nachtmerries, en ik droomde ook dat jij verliefd was geworden op iemand anders en schreef dat je niet wilde terugkomen. Er lag net een korte brief van je in de brievenbus (van dinsdag 28 nov). Ik heb gewacht tot ik alleen was met hem te lezen. Ik geef het op dromen teveel te analyseren. De 28ste januari dus. Ik heb zonet Near East Tours opgebeld om je passage te boeken. er moeten nu maar de bekende spijkers met koppen worden geslagen. Op de Moledet krijg je een hut voor 4 - 6 personen. In de trein heb ik voor jou en Klaas een couchette genomen. Ik heb vanmiddag alles wat ik nog aan geld heb op de giro gezet plus het geld dat ik heb kunnen lenen. Je zult door een paar zure appels heen moeten bijten.
    Ik begrijp dat het moeilijk voor je is om met Eri en Michal te moeten praten. Waarschijnlijk heb je dat nu al gedaan, en meestal valt dat soort zaken erg mee. Als je denkt dat het om je levensgeluk gaat, zijn deze zure appels ook minder belangrijk. Maak je geen zorgen. Voor ik het vergeet nog dit: schrijf aan je familie of kennissen eventueel wel dat je terugkomt, maar niet wanneer. Ik heb hierover alleen gesproken met Jan, Hans en Daniëlle. Andere mensen weten wel (sommige) dat je terugkomt, maar als ze vragen wanneer, zeg ik dat dit nog niet vaststaat. Ik wil in de eerste week van februari geen nieuwsgierige bezoekers. Niet om vage gevoelens van gêne of iets dergelijks, maar omdat ik voorlopig met jou en Klaas alleen wil zijn. Tegen de meeste mensen die er naar vragen zeg ik dat je waarschijnlijk eind februari thuiskomt. Ze merken het wel. Ik hoop en verwacht dat je het hierin met me eens bent.
    Ik hoop zo gauw mogelijk van Near East Tours precies te horen wat de reis gaat kosten. Laat me zo gauw mogelijk horen of je iets van je fl 600,- kunt terugkrijgen. Je kunt dan dat geld gebruiken voor onderweg. Geld wisselen kan je bij iedere douane instantie. Zodra je in Marseille aankomt, wissel je fl 50,- Frans geld. Een kruier betaal je 1,50 nouveau franc. Een taxichauffeur geef je 20 % fooi. Dat is makkelijk uit te rekenen, 2 x 10 %. Als je taxi b.v. 4 n.f. kost, geef je hem 4,80 of 5 n.f.
    Neem rustig je tijd. Iedereen begrijpt dat een buitenlander moeite heeft met rekenen en betalen. Bovendien ben je een vrouw met een kind. Als je eens vriendelijk lacht, helpt dat altijd. Kijk op de menukaart rustig wat je hebben wilt en wat het kost. Fooi is 15 %. Neem bij betalen de tijd, en als je groot geld hebt, vertrouw er dan op dat je eerlijk terugkrijgt waar je recht op hebt.
    Ik heb nu net even opgebeld naar Near East Tours om te vragen hoe laat en van waar precies de Moledet vertrekt, maar ik kreeg geen gehoor meer, het is al kwart voor zes. Ik zal je de details zo gauw mogelijk schrijven. Zo omstreeks de 20ste zal ik je m’n laatste brief sturen, latere brieven zullen je niet meer bereiken.
    Vraag alles wat je nog weten wilt. Er zullen misschien moeilijkheden zijn waar ik niet aan denk. Als je niets van de fl 600,- terugkrijgt, zal ik je nog wat sturen, maar vraag er wel om, en schrijf zo snel mogelijk terug. Bepaalde overgevoeligheden zullen we opzij moeten zetten, we hebben nu te maken met feiten. De reis zal erg vermoeiend zijn, maar je weet waar het voor is. Blijf rustig. Het komt hierop neer dat je je gaat verplaatsen van een plek op de wereld naar een andere, en dat doen dagelijks miljoenen mensen. Dit klinkt misschien wat ‘schoolmeesterachtig’, maar ik leef echt met je mee en probeer je een beetje te helpen.
    Van de 28ste tot de 3de zal ik er voortdurend aan denken dat je op weg bent hier naartoe, waar je precies bent en wat je doet. Ik probeer me voor te stellen hoe je er uitziet, en hoe het zal zijn als je weer hier bent. Ik weet niet goed wat ik je hierover schrijven moet, maar ik geloof dat we allebei zo langzamerhand heel goed weten hoe het moet en hoe het niet moet. Liefje, ik verlang erg naar je. Ik wil je graag zien en aanraken en met je praten, eten, drinken, slapen en werken.
    Ik heb net gegeten. Jan had een broodmaaltijd bereid met veel fruit toe. Hij is nu net naar boven. Het is nu acht uur. Naast me staat een brandende kaars. Er zijn geen lucifers meer in huis en er moet toch zo nu en dan gerookt worden. Ik ben opgewonden en een beetje zenuwachtig. Ik heb zonet nog even doorgelezen wat ik je geschreven heb. Het klinkt wat vaderlijk, al die aanwijzingen, maar ik laat het toch maar staan, misschien heb je er wat aan. Het is goed bedoeld. Er wordt voortdurend opgebeld. Dat is vervelend, het haalt me van m’n gedachten af van wat ik je schrijven wil. Ik denk veel na over onze toekomst, maar de werkelijkheid zal moeten uitwijzen wat er gebeurt. Hiermee bedoel ik niet dat ik alleen maar een afwachtende houding aanneem: je kunt wel degelijk proberen bepaalde intenties en ideeën na te leven en waar te maken, maar we hebben ook te maken met een aantal gegevens, condities, die er nu eenmaal zijn. Ik hoop dat jij nu werkelijk weet wat je wilt en wat je gaat doen. Er moet een einde komen aan de verwarring, terwille van Klaas, van jou en van mij. We zullen voorzichtig moeten zijn, maar ook doortastend. We moeten niet gaan horen tot de groep van eindeloze modderaars en twijfelaars. Binnen de grenzen van het mogelijke moeten we gaan leven als ‘normale’ mensen, op ons eigen niveau. We zijn geen van beide heiligen, maar misschien wel net een beetje meer dan de middelmaat. Als we het hierover eens zouden zijn, zegt dat meteen wat over de eisen die we mogen stellen. Niet te hoog, maar vooral ook niet te laag.
    In een boek van James komt een zeer hooggestemde vrouw voor, die trouwt met een man die ze gaat haten, omdat hij een koud, snobistisch wezen blijkt te zijn. Maar ‘she accepted her fate with dignity’. Dat gaat mij te ver. Jou ook trouwens. Bij ons ligt de zaak ook anders. Ik geloof dat wij van elkaar houden en dat veel van ons falen te wijten is geweest aan onze jeugd en onervarenheid. Een beetje jeugd hebben we gelukkig nog wel, maar onze ervaring lijkt me enorm toegenomen.
    Afgezien van mijn huwelijk is voor mij op het ogenblik het allerbelangrijkst dat ik afstudeer. Dit heeft mij het laatste jaar de grootste moeite gekost, zoals je weet. Wat ik hiervoor nodig heb is voornamelijk rust, en dat is iets dat ik al sinds lang niet meer gekend heb. Ik hoop dat er nu voor ons allemaal een periode van rust zal aanbreken waarin we allemaal zullen kunnen doen wat we willen en moeten; Klaas moet naar school (in september gaat hij al naar de lagere school), ik afstuderen, en jij wat je je dan ook tot taak stelt.
    Je vroeg me te schrijven wat ik allemaal doe op het ogenblik. De kerst- en nieuwjaarsweek is een aaneenschakeling van drink-rook-praat-feest-verwarring-laat naar bed, laat op-dagen geweest.
    Al met al leuker dan niet leuk en in ieder geval met als positief resultaat dat we Hans van Rij een beetje hebben kunnen wakkerschudden uit zijn melancholie door hem te koppelen aan Lisette Lewin (schrijfster en journaliste, vriendin van mijn ouders, KtH). Zij vertelde me dat ze een beetje verliefd is op hem, en het doet Hans kennelijk goed dat een vrouw als zij een beetje belangstelling voor hem heeft. Hij is een stuk opgewekter. Toen ik over Hans schreef, moest ik aan hem denken en had ik plotseling zin om hem op te bellen. Dat heb ik nu gedaan. Ik vertelde hem dat ik jou zat te schrijven en hij vroeg me jou zijn groeten en wensen voor 1966 over te brengen. Ondertussen heb ik een Beatleplaat gedraaid. I wanna be your lover baby, I wanna be your man, love you like no other baby, like no other can. Heb een solodans gedanst voor mezelf en een jongen in de spiegel.
    Het plaatje waarover ik in Klaas z’n briefje schrijf zal je vast erg goed vinden. Aan de ene kant staat ‘Worksong’, een schitterend, enorm swingend nummer, en aan de andere kant ‘Hey daddy wat dat dere?’, een prachtig charmant liedje over een jongetje dat zijn vader bestookt met vragen en vraagjes, en de vader die zich zorgen maakt over de toekomst van zijn kind, maar zijn best wil doen om hem alles te geven waar hij recht op heeft.
    Jouw laatste twee brieven zijn erg kort, Ursula, ik wou graag dat je me wat meer schreef over je gedachtes en gevoelens. In een van je vorige brieven doe je wat sceptisch over werken. Ik begrijp niet goed waarom. Je zult moeten werken, althans geld verdienen, en dit lijkt me ook niet onredelijk. De Natuurmethode zal moeilijk gaan, omdat jij alleen de lagere nummers maakt, en ik geen tijd zal hebben om de hogere nummers te doen. Tenzij we een lot in de loterij winnen, zullen we nog anderhalf jaar fl 200,- per maand aan schulden moeten betalen. Je moet dit niet zien als een verwijt, maar als feitelijkheid. Het is nu eenmaal zo, en niet anders.
    Weer een onderbreking. Hans van der Kamp kwam hier binnenstappen en heeft ruim een uur tegen me aan zitten ouwehoeren. Hij is nu weg, het is half twaalf. Ik heb bij Jan boven een glas wijn gehaald. Mijn kachel is uit en de petroleum op. Buiten sneeuwt het. Natte sneeuw, brrrr. Deze brief gaat zo dadelijk weg op de bus. Dan ga ik naar bed. Misschien lees ik nog wat. Ik ben moe. Iedereen is moe. Van de feestdagen, van de winter, van verdriet en narigheid, Van de verhoogde huren en prijzen. Wij zullen proberen niet moe te zijn. Ik sluit hierbij in mijn gevoelens voor jou en Klaas, mijn liefde, mijn bezorgdheid, een kus voor je lippen, je zachte wangen en een voor iedere boezem en duizend knobbeltjes en knabbeltjes voor Klaas. Mijn bloed stroomt, ik ben vol hoop voor de toekomst. Ik denk aan jullie. Alles is mogelijk. Schrijf me nog wat, alles wat je maar wilt. Ik vind jou nog steeds de mooiste. Probeer dat te accepteren en prettig te vinden. Ik wil graag zacht en lief voor je zijn. Een goede echtgenoot. Ik wil niet hard zijn. Voor jou, en speciaal voor jou, wil ik graag zacht en teder en lief zijn. In gedachte kus ik je. We shall overcome. Sterkte en liefs.
Kees