Componeren

 

Volgens mij bestaan er twee soorten componisten. De ene soort is in harmonie geïnteresseerd en denkt vertikaal, de andere soort is in melodie geïnteresseerd en denkt horizontaal. Combinaties komen bijna niet voor; de enige die ik kan verzinnen is Bach, maar die valt sowieso buiten elke categorie.

De vertikalen schrijven dus vooral akkoorden, samenklanken, en componeren van akkoord naar akkoord. Dat zijn ook de componisten die in orkestratie zijn geïnteresseerd. Om hun akkoorden te verfraaien en gewichtiger te maken verzinnen ze de meest exotische combinaties van instrumenten, of schrijven ze soms zelfs compleet nieuwe instrumenten voor die ze zelf vervaardigen of door anderen laten bouwen. Ze creëren een soort muzikale toren van Babel. Het symfonieorkest is hun medium bij uitstek. Dit soort componisten wordt al snel – door geïmponeerde concertbezoekers - met termen als ‘geniaal’ betiteld.

Hun partituren staan vol aanwijzingen als: zich verliezend, aanzwellend, nóg luider, ondraaglijk luid, etc. Er wordt veel gebladerd in orkestratieboeken en partituren van beroemde collega’s. Als je – zoals ik – meer in het horizontale aspect van muziek bent geïnteresseerd, valt er aan hun muziek niet zoveel te beleven. De symfonieën van Mahler vormen het absolute en intimiderende hoogtepunt. Een orgasme van klankerupties, of, dat kan dus ook, een hoop gebakken lucht.

De horizontalen houden van melos en contrapunt. Het mysterie van de spanning tussen de ene noot en de andere noot; de relatie tussen de ene stem en de andere stem. Wat er dan ‘toevallig’ onder en boven elkaar klinkt is het resultaat van de stemvoering en ook alleen in die context te begrijpen. Een vertikale analyse van elke tel kan dan soms vreemde samenklanken opleveren, die alleen relevant zijn in de context van het verloop van alle stemmen.

Componisten van deze categorie verstaan hun vak natuurlijk ook, maar zullen toch minder belang hechten aan de orkestratie van hun muziek. Stravinsky zei ooit dat hij orkestreren heel gemakkelijk vond: ‘Je verdeelt alle noten over het orkest en je moet er alleen maar voor zorgen dat je voor alle instrumenten noten voorschrijft die binnen hun bereik vallen.’ Dat bedoelde hij natuurlijk ironisch, hij kon meesterlijk en heel origineel orkestreren, maar het zegt wel iets over zijn houding als componist. Waar voor hem het zwaartepunt lag.

Componist Guus Janssen, die ik hierbij voor het gemak maar even tot horizontalist bombardeer, vertelde mij eens dat hij een compositie (van hemzelf) pas ‘vertrouwde’ als deze ook in een andere bezetting tot haar recht kwam. Het ging hem dus om de noten, en niet om de kleurtjes.

Ik heb zelf stiekem altijd het gevoel dat de vertikalen, de kleurenzwelgers dus, gewoon iets missen, en dat gemis proberen te camoufleren met een caleidoscoop aan suggestieve klankschakeringen. Het lijkt heel wat, maar het is eigenlijk niet zo veel. Dat heeft iets onmachtigs, iets impotents zou je kunnen zeggen. Mannetjesmuziek. De horizontalen daarentegen, hebben niets te verbergen, en zeggen gewoon wat ze willen zeggen. Dat vergt een andere, meer aardse levenshouding.