In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 47)

 

Lahav, 12 december 1965, Ursula

lieve Kees,

ik kreeg vandaag je brief van 9 december, per expresse gaat wel veel vlugger dan gewoon, ik kan het echt niet doen, het kost zó veel meer. Ik zal eerst even iets vertellen over Klaas, hij heeft een heel stuk van je brief aan hem helemaal zelf gelezen, zoiets is heel moeilijk, niet alleen omdat lezen een moeilijke kunst voor hem is, maar hij kijkt voortdurend van zijn papier weg, naar mij. Hij lag op zijn knieën voor zijn bed, de brief op bed, zo ijverig te lezen, hij zag er snoezig uit, zo lekker en gezond, al zijn kleren zijn hem veel te klein, ik ga nieuwe vragen.
    Zijn haar is weer lekker lang, want we zijn de kapper misgelopen, dat korte haar staat hem helemaal niet. Hij schrijft ook zo goed, soms een hele zin zonder fout, fantastisch gewoon. We zijn nu schrijfletters aan het doen, ik zal ook met hem rekenen. Hij heeft me vanmiddag een schitterend verhaal verteld, vooral de mimiek erbij was zo prachtig, ik probeerde het voor je op te schrijven, maar ten eerste verstoorde het het verhaal en ten tweede kwam het niet over. Hij heeft van een stok en een groot stuk papier de Engelse vlag gemaakt, vanavond kwam hij er vol trots het Chader Ochel mee binnen, iedereen vond hem dan ook prachtig. Als Klaas door de eetzaal loopt, wordt hij van alle kanten geroepen. Hij loopt zelf ook rond om bij iedereen even een praatje te maken. Hij is bezig aan een brief voor jou.
    Liefje, ik zal proberen nu mijn gedachten te verzamelen en proberen uit te maken wat mij ertoe brengt terug te komen ondanks een heleboel moeilijke gevoelens die ik zal moeten overwinnen. Ze nemen allemaal een plaats in, in dit complex van gevoelens. Ik zie hier overal mensen, echtparen, die hier na hun werk zich helemaal aan hun kinderen wijden. Ze lopen ermee rond door de kibboets, man, vrouw, kind(eren), daar kijk ik naar, en dan zie ik ons met ons drieën, zoals wij zo dikwijls met z’n drieën gelopen hebben, ook man, vrouw, kind, een gezin, en dan vergeet ik alle moeilijkheden, en wenste dat wij weer met zijn drieën waren.
    Ik denk helemaal niet aan alles wat verwijdering tussen ons heeft gebracht, ik denk en herinner mij alleen de gelukkige momenten. Vroeger dacht ik altijd aan de mogelijkheid van een andere man maar nu nooit meer. Maar als ik dus echt terug wil, dan ben ik wel gedwongen om de moeilijkheden van alle kanten te bekijken, dus in de allereerste plaats, wij in bed. Nu moet ik weer pijnlijk eerlijk zijn en de vinger precies op de wonde plek leggen.
    Als je denkt aan een andere man, dan kan het niet anders of de man waarmee je op dat moment in bed ligt, ontneemt je tijd. Want als je in bed ligt kun je rustig aan iemand anders denken. Het gaat hier dus dacht ik om twee zaken, je moet niet aan iemand of iets anders denken dan aan degene en aan het gene waarmee je in bed ligt en iets doet, en dan geef je je tijd en je aandacht aan die en datgene, dan geef je jezelf. Precies wat ik moet doen, ik heb mijn aandacht eigenlijk nooit bij iets, of het moet al zo opwindend zijn, dat ik alles vergeet. Ik ken geen rust, geen overgave, geen concentratie.
    Nu is het zo dat ik hier pas goed gezien heb hoe jachtig ik wel ben, want de mensen hier zijn helemaal niet jachtig. B.v. ’s morgens stond ik geweldig vroeg op, en deed alles gejaagd, b.v. gymnastiek, half, want ik moest me gauw gaan wassen, wassen gauw, gauw, want anders kwam er iemand, of ik moest nog van alles doen, dan Klaas opjagen, gauw, gauw, hup opschieten voor er iemand anders komt, eten gauw, anders is het op. Totdat ik door het zien van de rust en kalmte waarmee iedereen hier zijn gang gaat, en niemand iets zei over wat ik wel of níet moest doen, ik mij begon af te vragen, waarom ik eigenlijk zo’n verschrikkelijke haast had. En ik begon alles meer op mijn gemak te doen, ik keek meer om me heen, ik zag dat mensen waarvan ik dacht dat ze kritiek op me hadden, alleen maar heel vriendelijk waren, dat niemand iets meer wilde dan dat ik me op mijn gemak zou voelen, of dat ze helemaal onverschillig waren.
    Ik begon mijn tijd beter in te delen, ik liet Klaas met rust, met het gevolg dat hij ineens gewoon naar de Beet Jeladiem ging en alleen ging spelen. En ik liet mijzelf met rust, ik neem gewoon de tijd voor alles, ik sta op, doe alles op mijn gemak en ben met alles ruim op tijd klaar. Ik eet op mijn gemak, neem de tijd om met alles wat op tafel staat een lekker ontbijt klaar te maken, eet rustig, vraag om iets dat veraf staat, eet langzaam, en ik ben niet meer bang dat alles op is voor ik ervan gehad heb. Enfin, ik word steeds rustiger en ik heb steeds meer tijd voor alles, ook voor Klaas. Ik kan steeds meer iets doen en op dat moment geen aandacht aan het volgende schenken.
    En dat is zo ontzettend belangrijk, ook, daar ben ik van overtuigd, voor je huwelijksleven. Want als ik voor de volle honderd procent met jou in bed lig, dan moet het goed gaan. In ieder geval is er dan geen gebrek en haast en nervositeit. Zijn er moeilijkheden, dan worden die met de volle aandacht opgelost, en ik geloof dat dit het punt van onze moeilijkheden is. Ik geloof dat als ik er in slaag mij op alles en dan ook op onze seksuele omgang te concentreren in rust en aandacht, dat er dan geen moeilijkheden meer zijn, dat wil zeggen, ze worden in eendrachtige aandacht opgelost, en dat is de betekenis van het huwelijk, eendracht, aandacht voor elkaar. Moeilijkheden zijn er altijd, maar juist het samen oplossen hiervan schept de huwelijksband. En ik geloof dat ik op één punt gewoon wijzer of anders ben geworden. Ik denk niet meer aan de mogelijkheid van een andere partner. Daarom denk ik dat het kan tussen ons. Iets dat heel opwindend is, is prettig dacht ik, vooral omdat het je aandacht als het ware trekt, maar als je in staat bent en echt probeert om alles je volle aandacht te geven, wordt namelijk alles opwindend, dat laatste ken ik uit honderden malen eigen ervaring. Ik had het alleen nog nooit met mijn eigen huwelijk in verband gebracht.
    Er zijn dingen, dat heb ik al zo vaak gemerkt, die je eenvoudig niet ziet, en als je ze dan ziet, ben je verbaasd dat je er nog nooit eerder aan gedacht hebt. Nu wil ik je eerlijkheidshalve zeggen, dat buiten mijn verlangen bij jou terug te komen, het toch moeilijk zou zijn voor mij om de rest van mijn leven in deze kibboets te zijn, misschien als ik niet terug wilde, zou ik er uit een soort gevoel van geborgenheid zijn blijven hangen, want het is hier echt heel prettig, maar ten eerste vind ik het gebrek aan religie een bezwaar, en ten tweede ben je je vrijheid voor een groot deel toch kwijt natuurlijk, dat voel ik nu nog niet zo, maar misschien over een poos wel.
    Het leven is hier makkelijk, dat vind ik tenminste, ik heb nergens kopzorgen over, alles is er gewoon. Maar ik geloof dat ik niet zo houd van een gemakkelijk leven. Ik wil wel een fijn leven hebben, maar het is moeilijk uit te drukken, ik wil kneden aan m’n leven. Dus toch een creatief persoon. Hoewel ik bijna nooit teken of schilder, het zal er wel niet meer van komen, hoewel je nooit kunt weten. Maar ik heb zoveel te doen met mijn innerlijk dat nog iets creëren te veel is misschien.
    Liefje, ik hoop dat ik je nu iets duidelijker over mijn gedachtengang heb ingelicht, ik weet niet of er nog veel over te zeggen valt, er moet wel hard gewerkt worden door mij vooral nu, en door ons samen over een poosje.
    Veel liefs en omhelsd door Ursula.