In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 44)

Amsterdam, Osdorp, 9 december 1965, Kees

lieve Ursula,

Hoe gaat het nu met jou? Ik bedoel dit niet als aanvangsfrase van iedere willekeurige brief, maar werkelijk, hoe gaat het met je? Door de grootte van de afstand en de tijd die de post erover doet, is het zo moeilijk om werkelijk te praten. Je laatste brief was zo kabbelend, zo licht, je praatte wat over Klaasje en de juffrouw en de mensen daar en over je vertrek en hoe je het nou zou gaan zeggen, op een toon alsof inderdaad je besluit vaststaat, maar ook alsof je, nu je dit besluit eenmaal genomen hebt, er liever niet teveel meer over nadenkt.
    Hoe zeker ben je van je zelf, en wat zijn precies je motieven? Als je weer hier bent, kan je namelijk niet meer weg, dat wil zeggen, niet zomaar. We kunnen niet aan de gang blijven. Voor mij is Klaas ook een geweldig belangrijke factor, maar toen je er zeker van was dat het niet meer ging tussen ons, hebben we daar ook geen rekening mee gehouden.
    Als je schrijft dat je terugkomst alleen nog maar afhangt van mijn besluit, is dat niet helemaal waar. Want ik weet niet precies hoe je bent, nu, en wat je denkt aan te kunnen. Natuurlijk wil ik jullie terug, als het KAN, maar ik heb het gevoel dat dat meer van jou afhangt dan van mij, niet in de zin dat ik m’n best niet moet doen, daar ben ik helemaal toe bereid, maar jij was het die wegwilde, niet ik, en jij weet waarom je weg wilde, en ook dát weet je waarschijnlijk beter dan ik.
    Er is één reden die me het beste doet hopen, en dat is dat ik weet dat als jij je ergens achter zet, dat je je dan ook met al je kracht daaraan geeft. Dat weet alleen ik, en daarom houd ik hierin ook geen rekening met wat anderen zeggen of denken, zoals b.v. Musaph. Maar je moet er van overtuigd zijn dat je een redelijke kans hebt gelukkig te kunnen worden met mij, en niet terugkomen uit plichtsbesef, want hoewel ik jouw religieuze gevoelens respecteer, ook als je zegt dat niets voor niets gebeurt, en dat ik je niet voor niets gegeven ben, zeggen dit soort argumenten míj vrij weinig. Volgens mij zijn het toeval en omstandigheden die ons tot elkaar hebben gebracht.
    Nu we getrouwd zijn en een kind hebben, hebben we natuurlijk de morele plicht alles te doen wat we kunnen om dit te continueren, maar als het niet gaat, gaat het eenvoudig niet. Sommige mensen verdragen elkaar eenvoudig niet, mentaal of lichamelijk, en toen wij trouwden waren we nog te jong om hier enig inzicht in te hebben. Musaph spreekt dan ook van een ‘neurotische partnerkeuze’. Je komt toch niet terug uit wanhoop? Heb je er er lang genoeg over nagedacht, heb je het lang genoeg geprobeerd? Dit zijn vragen die ik je wel MOET stellen, omdat jij het was die wegging. Verlang je werkelijk naar mij? Je moet hierin eerlijk zijn, tegenover jezelf en tegenover mij. Het is niet zo dat ik verwacht dat alles meteen goed zal gaan en dat hoeft ook niet, maar we kunnen niet weer een paar jaar gaan knoeien. Binnen redelijke tijd moeten we er in slagen naast elkaar te leven als man en vrouw, en ben jij ervan overtuigd dat ons dit zal lukken, en dat je niet een te zware plicht op je schouders neemt, als je het tenminste ziet als plicht, waaronder je na verloop van tijd gebukt zal gaan, zodat je weer ongelukkig zult worden.
    Liefje, ik zit op school, de bel gaat, straks schrijf ik je verder.
    Hier ben ik weer. Ik heb een half uur les gegeven en toen de kinderen aan het werk gezet. Ze zitten nu doodstil te werken. Buiten giert de storm om de schoolgebouwen en de regen slaat in hevige vlagen tegen de ruiten. Er heerst onrust in mijn hart, net als buiten. Schrijf me zo snel mogelijk terug, over alles wat je voelt. Ik wil in mijn leven een beetje beminnen en bemind worden. Ik geloof wel dat ik jou kan beminnen, maar zal jij dat mij kunnen? En mijn liefde, of ieders liefde moet een beetje beantwoord worden om op een moment niet te doven. Seksueel is mijn inzicht de laatste tijd groter geworden, maar het jouwe, in praktische zin, ‘vrees’ ik niet. Denk in godsnaam verschrikkelijk goed na. Dit klinkt allemaal verschrikkelijk koel en zakelijk. Ik heb wel hartstocht, maar net zoals ons verleden ons dierbaar moet zijn en wij op grond daarvan het uit emotionele overwegingen weer willen proberen, zo moeten we ook dit verleden nuchter proberen te bekijken, en inzien wat er mis was.
    Jij hebt via Musaph meer aan introspectie gedaan dan ik, misschien ben jij beter dan ik in staat om je drijfveren om terug te willen te doorgronden. Als dat zo is, heb ik hoop. De wil, zowel nuchter als emotioneel is bij mij aanwezig. Schrijf me, lieve Ursula wat JIJ denkt dat voor ons alledrie het beste is.
    Kus Klaasje, omhelsd door Kees.



LIEVE KLAAS,
IK ZAL JOU GAUW WEER EEN ÉCHTE BRIEF SCHRIJVEN. DANKJEWEL VOOR JE LIEVE BRIEF EN MOOIE TEKENING. DEBORAH HEEFT OOK JE BRIEF GEKREGEN EN ZE WAS DAAR ERG BLIJ MEE. IK ZAL WEER EEN TEKENING VOOR JE MAKEN. ZAL JE LIEF ZIJN VOOR MAMMIE? JE HEBT DE LIEFSTE MAMMIE VAN DE HELE WERELD, GEEF HAAR MAAR VEEL KUSJES, OOK VAN MIJ. IK HOOP DAT WIJ ELKAAR GAUW WEER ZULLEN ZIEN.
MILJOEN KUSJES VAN PAPPIE.