In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 55)

 

Amsterdam, donderdag 23 december 1965, Kees

lieve Ursula,

gister kwamen je twee brieven van woensdag 15 en vrijdag 17 dec. Ik heb gister geen rust gehad om terug te schrijven. Laatste schooldag, boodschappen, mensen, telefoon. Nu is het donderdagmiddag drie uur, ik heb mij teruggetrokken in de badkamer. Ik zit in een heerlijk vol, warm bad. Ik heb een droge handdoek over de plank gelegd, en nu kan ik je op m’n gemak gaan zitten schrijven. Ik was erg blij met je twee lange brieven. Mijn antwoord ga ik indelen in een paar hoofdstukken, zodat alles zo duidelijk mogelijk overkomt.

                                Je terugreis.

De reis per boot waarover ik je schreef, is ruim fl. 600,- voor jou, Klaas, boot en trein inbegrepen. Dit is dus veel goedkoper dan het vliegtuig, dat exclusief bijkomende kosten fl. 1060,- gaat kosten. Mijn financiële toestand is niet rooskleurig. In het voorjaar vervalt de cursus voor de buschauffeurs, de huur gaat omhoog, de huur voor Klaas z’n kamertje vervalt, ik moet weer schoolgeld voor Klaas betalen en ziekteverzekeringen voor jullie beiden. Als jij iets van je fl. 600,- terugkrijgt, moet je dat dus niet aan vliegen uitgeven, maar mee naar huis nemen. De kaartjes zal ik van hieruit regelen en betalen. Hans van Rij is bereid mij nog fl. 500,- te lenen, de rest zal ik ergens anders vandaan halen. Vind je dat niet geweldig van Hans dat hij ons weer wil helpen? Ik ben vanmorgen naar Near East Tours geweest om alles te informeren. Hieronder stuur ik je een lijstje met vertrekdata van schepen en aankomsten in Marseille en Nice, treinaansluitingen etc. voor de maand januari en begin februari.
    Er varen twee boten, de “Moledet” van Haifa naar Marseille, en de “Bilu” van Haifa naar Napels en Nice. Eerst de “Moledet”.

De “Moledet” vaart op de volgende data:

vertrek                        aankomst Marseille

16 jan. 1966                        21 jan. 1966 (± 11.00 uur)
28 jan. 1966                        2 febr. 1966
9 febr. 1966                        14 febr. 1966

de trein uit Marseille vertrekt om 23.39 uur (’s avonds) en komt in Amsterdam aan de volgende middag om 16.28 uur Centraal Station. Bij de prijs inbegrepen een couchette (slaapcoupé, voor jou en Klaas).
De kaart van Marseille waarover je schreef, heb je natuurlijk niet nodig, want je neemt gewoon een taxi van de haven naar het station. Daar deponeer je je bagage. Naast het station is een hotel plus restaurant. Daar eten jullie wat en wacht je op het vertrek van de trein. Als het mooi weer is kijk je wat rond in Marseille. Ik haal jullie van het station in Amsterdam. Aan boord van de “Moledet” zijn de maaltijden bij de prijs inbegrepen. Dit is niet het geval op de “Bilu”.

                de “Bilu”

vertrek                        aankomst in Nice

9 jan. 1966                        13 jan. 1966
21 jan. 1966                        25 jan.. 1966
2 febr. 1966                        6 febr. 1966

de trein uit Nice vertrekt om 19.52 uur ’s avonds en komt ook de volgende middag om 16.28 uur in Amsterdam aan. Het is namelijk dezelfde trein. Op de “Bilu”, die iets goedkoper is, moet je dus je eigen maaltijden betalen, wat misschien een nadeel is. Als je deze boot neemt, stap dan niet per ongeluk in Napels uit. Eventueel zou je vanuit Nice, waar een vliegveld is, naar Amsterdam kunnen vliegen. Dit is wel weer wat duurder, maar bespaart je een lange treinreis met Klaasje. Het scheelt ongeveer fl. 70,- De bootreis zal Klaas waarschijnlijk prachtig vinden. Je moet natuurlijk wel erg goed op hem passen, maar dat moet je toch. Vergeet niet te vragen om zeeziekte pillen voor jullie allebei. Bang hoef je nergens voor te zijn. Bovendien ben je nu zo’n wereldreizigster geworden dat je toch wel iets gewend bent, en je weet nu ook waar je naartoe gaat, wel naar een nieuw avontuur, maar ook naar huis. Als je de data die ik je gestuurd heb te vroeg vindt, zal ik je te zijner tijd nieuwe data sturen. Ik zelf zie niet zo het nut van in om je terugkeer nog erg lang uit te stellen.

                        Mensen en buren.

Lieve Ursula, er bestaat geen enkele reden om je wat voor zorgen dan ook te maken over wat andere mensen en buren zullen denken of zeggen. In de eerste plaats zijn wij wij, en hebben we sowieso niets te maken met anderen of wat ze misschien wel denken, en in de tweede plaats wéten de buren gewoon niets. Ik heb er nooit een woord met ze over gesproken, en als wij heel gewoon doen, valt er niets voor ze te denken. Ze hebben mij nooit wat gevraagd, en ik heb me ook nooit wat van ze aangetrokken. Ik zeg ze dag en ze zeggen dag tegen mij, en daar is het mee afgelopen. Waarom zou jij niet twee of drie maanden naar Israël gaan? Als ik ’s nachts Brouwer (buurman uit de Heinzestraat, KtH) met een mij onbekende vrouw naar boven zie gaan is het natuurlijk leuk om te denken dat hij z’n vrouw ontrouw is, maar het kan net zo goed zijn nicht uit canada zijn, of z’n moeder.
    Wat de anderen betreft, die kunnen we verdelen in twee groepen. Onze vrienden, die ons allemaal het beste zullen toewensen, en onze “niet vrienden”, die mij niet interesseren, en die dat jou ook niet moeten doen. Wij lijden ons eigen leven en daar heeft niemand een pest mee te maken.

                                Wij

Natuurlijk ben ik ook vol hoop en verwachting over onze toekomst. Jij hebt zoals je schrijft erg veel nagedacht over onze seksuele probleempjes. Ik weet niet precies of seks voor jou en voor mij hetzelfde is. Ik heb je al eerder geschreven hoe ik hierover denk. Seks is op zichzelf voor mij geen probleem. Ik houd van vrouwen en van vrijen en voel me hierbij weinig of niet gefrustreerd. (niet meer, tenminste) De moeilijkheden beginnen pas als de een de ander niet wil, om wat voor reden dan ook, of als je een egoïstisch en slecht minnaar zou zijn, wat ik geloof ik, niet ben.
    Lieve Ursula, wat mijn gevoelens voor jou betreft kan ik je het volgende zeggen, ik houd van je, ik vind je lief en ik vind je mooi. Dit zijn voor mij drie voorwaarden die het voor mij mogelijk maken het prettig te vinden met je te vrijen. Als ik je niet lief zou vinden, of niet van je zou houden, zou ik het technisch ook nog wel kunnen, maar het zou het plezier aanmerkelijk verminderen. Mooi heb ik je altijd gevonden, en hoewel je lichaam misschien ronder, vaster, steviger is dan je geest, past het toch helemaal bij je. Ik zie in de schoonheid van je lichaam iets van de integriteit van je geest. De verwarring waarin we verkeren, moeten we misschien doormaken om uiteindelijk tot harmonieuze mensen te worden.
    Wie heeft ons op al deze moeilijkheden voorbereid? Niemand, onze ouders zeker niet. Toch komt er een moment dat we de ‘anderen’ niet meer de schuld moeten blijven geven. We moeten onze moeilijkheden en verwarring erkennen, en er zelf iets aan gaan doen. Ook bij fundamenteel normale mensen komen abnormaliteiten voor, en als we maar vitaal genoeg zijn, moeten we hier iets aan kunnen doen, en het liefste zelf, door, zoals je zelf ook al schrijft, ons niet te veel van anderen aan te trekken, maar te handelen, te doen, te leven, zo integer en vitaal mogelijk.

                            Klaas z’n kamertje.

Ik heb vandaag tegen Hub Mathijsen gezegd dat hij zo ongeveer half januari weg moet zijn. Ik hoop dat ik met hem geen moeilijkheden krijg. Ik wil hem sowieso kwijt. I don’t like him. Jan ook niet. Froukje vindt hem eng. Hij leeft in z’n kamer als een dik, log beest in z’n hok. Achteraf blijkt nu dat Joost en Ria, waar hij eerst woonde, op het bovenkamertje, hem kwijt wilden. Nu is Joost kwaad op mij dat ik Hub de huur op zeg, waarschijnlijk uit angst dat hij hem terugkrijgt. Met Joost heb ik alleen nog maar ruzie. Over alles. Een normaal gesprek is niet meer mogelijk. Hij verdraait mijn woorden en komt met de onzinnigste insinuaties en beschuldigingen. Jammer. Ik zal in ieder geval m’n uiterste best doen om het kamertje zo gauw mogelijk leeg en schoon te hebben. We zullen er dan iets gezelligs voor Klaas van gaan maken. Het is opnieuw behangen, dat is alvast iets.
    Vandaag was mijn eerste vakantiedag. Heerlijk. Ik heb niet kunnen uitslapen, want om negen uur werd er gebeld door een man van de belastingen met een dwangbevel voor Froukje. Het was dezelfde man die hier wel geweest is met dwangbevelen voor Moesje en mij. Ik liet hem binnen in de warmte, gaf hem een cigaret, en toen wilde hij niet meer weg. Hij sprak me over z’n eigen schooljaren en over de schoolproblemen van z’n zoontje. Een aardige man. Hij zal mij geen dwangbevelen meer brengen als het aan hem ligt. Toen ben ik weer gaan slapen. Verrukkelijk. Ik laat tegenwoordig ’s nachts de kachel branden op 1, als het erg koud is. Alle deuren dicht. Opstaan in een warm vertrek, heerlijk. Ik hoop dat je op dit punt geen moeilijkheden zult maken, please. Het is zo lekker warm, please. Toen ik wakker werd ben ik gaan liggen lezen in Isherwood. Isherwood is geen tzadik, (een rechtschapen mens, KtH) maar wel een warm, vitaal, genereus en tolerant mens. Hij beschrijft met enorm veel liefde en humor zijn avonturen in Berlijn voor de oorlog, in de jaren dertig. De politieke ontwikkeling beschrijft hij als een camera. Hij registreert het vergif, maar de mensen, artiesten, schrijvers, homoseksuelen, kleine misdadigers etc. beschrijft hij met zo’n inzicht en liefde dat het hartverwarmend is.
    Vanavond heeft Jan gekookt. Vies. Ik kook veel lekkerder, maar het is altijd gezellig. Je moet je wel vast voorbereiden op zijn grenzeloze slordigheid, die zelfs mij opvalt. Als hij gekookt heeft is in de keuken alles onvindbaar, en wat vindbaar is, is bedekt met lagen vet en vuil. Alle pannen zijn aangebakken, en waarschijnlijk mede hierdoor: van afwassen houdt hij niet zo. Ik ben erg op hem gesteld. Jij zult het vast ook goed met hem kunnen vinden. We moeten hem wel zo nu en dan te eten vragen, want hij zal zich misschien wel een beetje alleen voelen. We eten bijna iedere dag samen, behalve als hij of ik ergens anders eten, en ook dat doen we soms samen. Zo werden we laatst samen uitgenodigd bij Chaim en Heleentje Levano, en een andere keer bij kennissen van hem. Op tweede kerstdag gaan we bij Daniëlle eten. Zij is de kerstdagen alleen met Eran, alle andere Goedels en Sajets vieren de kerstdagen buitenshuis. Op de avond van tweede kerstdag, na het eten dus, gaan we met z’n allen naar een feestje bij Nic en Kiki. Daniëlle voelt zich niet zo gelukkig. Zij is een scheidingsprocedure tegen Micha begonnen, om op die manier tenminste iets te doen. Misschien zal dit hem uit zijn inertie losschudden, als hij geconfronteerd wordt met de feiten. Zo niet, dan zou een scheiding toch de enige oplossing zijn geweest. Als ze nu niet iets doet, zitten ze over een jaar nog zo. Als je zelf niet iets doet, of besluiten neemt, doen anderen, of de omstandigheden dat voor je, en je kunt het volgens mij beter zelf doen, met het risico natuurlijk dat je iets verkeerds besluit. Daarom was het ook goed dat jij besloot naar Israël te gaan. Vanuit dat besluit is nu een nieuw besluit geboren, dat veel meer kans geeft op positieve resultaten dan wanneer we in de oude toestand waren blijven hangen.
    Voor eerste kerstdag heb ik verschillende uitnodigingen gekregen, maar ik heb ze allemaal afgeslagen. Ik schreef je al dat ik niet in familiekring wil verkeren. Ik zal wat koken voor Daniëlle, die dan ook in d’r eentje thuiszit. Ze kan de deur niet uit door Eran die bovendien ziek is (mazelen). Met oudjaar ga ik misschien naar Nic en Kiki. Na 12 uur geeft Jan weer een rouletteavond. Ik denk dat ik daar naartoe ga, maar ik weet het nog niet zeker. Heleen (zuster van Kees, KtH) vertelde me dat we de 27ste zijn uitgenodigd bij Sim en Elly (broer en schoonzuster van Kees, KtH). Ze hebben mij (nog) niet persoonlijk uitgenodigd, maar ik ga trouwens toch niet. Ik ben erg huiselijk. Ik lees of schrijf wat (aan jou), werk wat en slaap veel, met de kachel aan (please!) of ik rook wat. (veel)
    Door de kerstdagen zal de post wel extra vertraagd zijn. Vreemd dat jullie helemaal niets merken van deze dagen en oud jaar. Amsterdam is versierd, kerstbomen op het museumplein en op de dam. De winkels zijn ’s avonds open en het is erg druk en gezellig in de stad.
    Hier volgt een stukje Bijbel voor je, uit Prediker:

    Weer zag ik iets nutteloos onder de zon: Een vrijgezel, met niemand naast            
    zich, geen zoon, geen broer, en toch houdt hij niet op te zwoegen; zijn            
    ogen krijgen niet genoeg van te kijken hoeveel hij al heeft.
    Denkt hij nooit: ‘voor wie sloof ik mij uit en ontzeg ik mijn ziel al het                
    goede?’ Wat een lege kwalijke zaak!
    ‘Twee is beter dan één alleen, want samen verdienen zij goed met hun            
    zwoegen’
    Ge bedoelt: als de een komt te vallen zet de ander hun weer op zijn            
    benen, maar wee wie alleen komt te vallen, want wie helpt hem weer op            
    de been?
    En: als iemand er één overweldigt kunnen twee het tegen hem houden.
    En: een driestrengs koord trekt men zeker niet dadelijk stuk…..

Zo’n 600 jaar voor het begin van onze jaartelling, of liever zo’n 2600 jaar geleden wisten ze het ook al.
    Het is nu avond, half acht. Ik ga deze brief per expresse versturen, zo dadelijk nog. Ik heb ook een brief aan Klaasje geschreven. Zal je hem kusjes van me geven? We zullen er al onze krachten en intelligentie aan geven hem weer evenwichtig en rustig te maken. Ik denk aan jullie, aan mijn mooie vrouw en zoon. Omhelsd door mij.
Kees.

P.S.
Schrijf zo gauw mogelijk iets over je plannen wat de datum van je terugreis betreft. Als je het om bepaalde reden beter vindt nog wat langer te blijven, schrijf dat dan.