In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 19)

Lahav, donderdag 11 november 1965, Ursula

lieve Kees,

je hebt een paar dagen geen post van mij gehad, dat is niet helemaal mijn schuld. Ik heb je een brief geschreven die ik niet kan versturen omdat ik geen enveloppe kan krijgen, zodra ik die heb, stuur ik hem je alsnog, maar ik ga nu heel in het kort even zeggen wat er instaat.
    Je weet dat Charlie mij te vaak stoorde, op een avond heb ik er iets over gezegd tegen Michal, dat weet je ook. De volgende dag zag ik hem niet, maar ik had ook een heel onbehagelijk gevoel over een ontmoeting, en ik kan hem overal tegenkomen. ’s Avonds toen ik naar het Chader Ochel ging, zat hij daar op een muurtje en zei dat hij wegging. Ik begreep dat hij ontslagen was, en hij zei ook dat hij mij spreken wilde. Ik rende meteen naar Michal en vroeg wat er precies gebeurd was en ik zei dat hij ontslagen was. Zij ging toen meteen vragen waarom hij was ontslagen, maar het bleek met mij niets te maken te hebben. Enfin, die avond kwam Charlie en ik begreep niet precies wat hij zei, maar het bleek dat hij zelf ruzie had gemaakt met iemand en toen zijn ontslag had genomen. Enfin, hij vroeg of ik die laatste avond (hij liep geen wacht) op de galerij kwam zitten, enfin we praten over alles en nog wat, hij verklaarde mij de hele avond zijn liefde en ik verklaarde de hele avond dat ik niet verliefd was, maar hij zei een paar dingen die mij aan het denken zetten.
    Hij zei dat er over mij gepraat werd, en dat er gezegd werd dat ik niet kon blijven. De reden wist hij niet, maar hij dacht dat het was omdat men dacht dat ik met hem naar bed ging enz. Hij had er toch ook altijd op gestaan dat ik met niemand over hem sprak? Maar er gebeurde van alles die avond, er kwam iemand van de kibboets bij ons zitten om aan Charlie te vragen waarom hij niet bleef en wat er was gebeurd. Later kwam het hoofd van de kibboets (niet Eri) en ze wilden Charlie spreken, ze wilden namelijk dat hij bleef (tot grote verbazing van Charlie, want hij denkt nu eenmaal dat ze allemaal een hekel aan hem hebben). Hij zei wel tien keer ‘heb je wel gezien hoe hij op mij gesteld is?’ Toen die twee kerels kwamen ben ik gauw weggegaan naar bed. Ik was danig in de war, ik lag maar na te denken in paniek, ik had ook al het gevoel gekregen dat men iets minder vriendelijk was geworden. Ik besloot dat het niet aan Charlie lag, volgens mij kan het niemand hier een bliksem schelen wat je doet, maar ik meen dat het aan de volgende dingen ligt. Ik ben nog te weinig de hele dag met Klaas bij de kinderen. Ik moet niet wandelen, en ik moet ook niet meer zeggen dat ik naar Be’er Sheba wil, en misschien moet ik iets minder brieven versturen, misschien kan ik beter wat langere brieven schrijven en die dan tweemaal per week versturen, die van Klaas en mij in een pak met Klaas z’n naam erop, zoiets, want ik vrees dat ze overal op letten.
    Ik zorg nu dat ik voortdurend zichtbaar ben met Klaas, en ik kan niet meer in de speeltuin zitten schrijven of op school, begrijp je, ik kan het ’s avonds doen, alleen gister en vandaag kon het gewoon niet door Charlie, maar hij is gelukkig weggegaan. Hij heeft me gisteravond weer de hele avond zijn liefde verklaard. Eergistermiddag kwam zijn kamergenoot allerlei dingen brengen, twee schilderijtjes, drie vazen, een bordje of asbakje. Later heb ik alles bij elkaar genomen en weer teruggebracht. Heel gek, hij wil maar alles geven, een spijkerbroek, ik zei nee, overhemden, een wollen vest of zoiets, enfin, hij is weg. Het is goed ook want hij werd al steeds handtastelijker. Hij houdt het midden tussen Hans Reyzer en Michel Lachman.
    Over Lachman gesproken, Kees, wil je iets voor me doen? Wil je aan El Al schrijven of mijn mezoeza misschien in het vliegtuig is blijven liggen, misschien is hij uit mijn tasje gevallen. (Amsterdam - Tel Aviv, vertr. 14.10 uur; aan. 22.15 uur pl. tijd, vluchtnummer LY 444, gestopt in Brussel en Rome) Ik durf het niet goed van hier uit, en jij kent beter Engels. Wij zaten links helemaal vooraan.
    Maar om door te gaan op wat ik schreef over mijn gedrag hier, het is allemaal niet zo eenvoudig. Klaas werkt totaal niet mee, het gaat wel al iets beter gelukkig, maar aan werken hoef ik niet te denken. Hij is erg in zijn nadeel veranderd, hij is ontzettend hebberig geworden, zeer begrijpelijk, de anderen hebben altijd veel meer lekkers, speelgoed, ze zijn anders, doen veel meer, vormen een groep. Het is heel moeilijk, ik wil je vragen om hem toch, als je kunt een fietsje te sturen en een zaklantaarn en geregeld wat chocoladerepen of plakken, en schrijf hem brieven en briefkaarten. Ik hoop dat het allemaal terechtkomt.
    Tussen haakjes even een staaltje van de efficiënte bediening hier, ik ging daarnet even naar de ‘magbessa’ (de wasserij) om even mijn lichtblauwe pyjamajasje op te strijken, pyjama’s strijken ze hier kennelijk niet, maar ik wil de mijne als bloes dragen totdat ik een bloes heb. Ik vroeg daar aan iemand waar ik klerenhangers kon krijgen, en ze zei ‘in het magazijn’ (magsan), ik ging naar huis want het magazijn is vandaag gesloten en vijf minuten later toen ik even buiten kwam lagen daar vier kleerhangers van een goede kwaliteit. (ze zijn hier namelijk vreselijk, gewoon ijzerdraadjes, al je kleren gaan uit model) O ja, ik was nog aan het vertellen over mijn gedrag hier, ik ben hier al een paar keer half huilend betrapt, dat maakt ook geen goede indruk. Ik kijk dus zo opgewekt mogelijk, ik ga ook zoveel mogelijk naar Michal of Nomi. Bij Michal en Eri is het altijd erg gezellig, er komen ook veel mensen, bij Nomi en Motke is het soms gezellig, die hebben ook veel lekkere dingen, dat is aantrekkelijk, maar Nomi is erg kribbig als ze thuis is, dan maakt ze voortdurend ruzie met Motke of met de kinderen. Motke is geloof ik heel goeiig. Ik vind Nomi wel erg leuk en ze is wel lief, maar op de een of andere manier niet zo gezellig thuis. Michal heeft ook erg lieve kinderen en veel boeken, en ze praat, en Eri ook, en ze spelen met de kinderen. Motke ook trouwens, maar Nomi is geloof ik veel moe. Ze werkt veel te lang of ze slaapt te weinig. Gisteravond was ik eerst bij Michal. Bij Michal krijg je koffie en toast met avocado of zout, heel lekker. Later ging ik naar Nomi en Motke en toen was het wel een afgang, bij Michal had Klaas heerlijk gespeeld met prachtige blokken, maar bij Nomi en Motke wist hij niets te doen, maar het is niet altijd zo. Toen we ’s avonds zaten te eten kwam Michal bij ons zitten. Later gaf ze mij een enorme hoeveelheid fruit, koekjes, gedroogde pruimen en avocado en vroeg of ik niets meer nodig had.

’s avonds
Ik heb alweer een nieuwe vriend. Ik zat vanavond, of liever ’s middags een uur of vijf rustig met Klaasje de bouwplaat te maken toen er geklopt werd. Ik riep ‘ja’, ik dacht namelijk dat het de electricien was, en wie kwam er binnen? De nieuwe schomer. (wachter, KtH) Ik had de vorige avond al een praatje met hem gemaakt omdat Charlie hem riep, die hem al kende. Een oude clochard, Hij ziet er uit als een oude Russische soldaat met een lange jas, een groot geweer, laarzen en een petje. Hij is een Tsjech, hij heeft in de oorlog in Europa gevochten als Palestijn. Hij spreekt Duits. In ieder geval, hij was het, hij kwam niet binnen want ik bleef gewoon in de deuropening staan. Hij tuurde wel nieuwsgierig de kamer binnen. Hij haalde handenvol snoep tevoorschijn en vervolgens een klein doosje voor mij. Ik dacht, o jasses, wat is dat nu weer. Het was een piepklein aanstekertje. Ik zei ‘nee, echt nee hoor, dat gaat niet’, maar toen gaf hij het aan Klaas, het was leeg, er zat geen benzine in. Hij hield hele verhalen, en vooral tegen Klaas, dat hij moest komen, dan kreeg hij snoep en weet ik wat meer, ik dacht hoe kom ik hier vanaf, en ik zei ‘nou, tot ziens ik moet weg,’ en ik vond het ineens ook niet prettig om mijn kamer zo achter te laten. Heel vervelend, want ik kan nu weer niet rustig thuis zijn. Hij zei ook al ‘als ik iets nodig had uit Be’er Sheba, dan bracht hij het wel mee.’ Ik ging maar naar Nomi en ben daar gebleven, het was heel gezellig. Ik ben ook nog even maar Michal geweest, Ik zei het maar weer van die vent. Ze zei dat ik wel moest oppassen. Ik heb ook tegen Klaas gezegd dat hij nooit en nooit met hem mee moet gaan. Michal kende hem niet. Later in de eetzaal liep hij langs, toen vroeg ze of hij het was.
    Ik heb nog een vriendje, piepklein en zwart met een zwiepstaartje en zwarte kooloogjes, Moekie, een klein zwart hondje. Als hij ons ziet, rent hij naar ons toe, vanavond heb ik hem voor Klaas mee naar binnen genomen. Hij was ontzettend wild, en toen ik hem weg wilde hebben, wilde hij natuurlijk niet. Mijn lastige buren zijn weg, de laatste avond hebben zij lawaai gemaakt tot één uur ’s nachts, ik was razend, maar ik heb het ze betaald gezet. Ik stond om vijf uur op, en toevallig wilde Klaas ook opstaan, toen hebben we ontzettend lawaai gemaakt tot zeven uur, want zij hoefden niet op. Ik heb hem voorgelezen met een stem als een klok, we zijn in en uit gelopen en hebben met de deur gesmeten, het deed me echt goed. ’s Middags gingen zij weg en wij gingen toen rustig slapen, maar er komt een hele troep van wel zestig jongelui hier wonen, en die zullen ook wel enorm veel lawaai maken. Ik krijg misschien een ander huisje (kamer) want zij moeten bij elkaar wonen. Alle huisjes worden opgeknapt. Het moet er goed uitzien, want ze willen ze graag houden (die mensen).
    Zeg, je hebt kennelijk de Thio’s gesproken (Jean en Hanneke Thio, vrienden van mijn ouders, KtH), wat heb je gezegd en wat hebben zij ervan gezegd? Doe ze de groeten van me, wil je. Heb je nog wel eens iets van May en Joop gehoord? (May en Joop Hobijn, zuster en schoonbroer van Ursula, KtH) Ik zal ze wel een briefkaart sturen zodra ik die heb, ik weet namelijk echt niet wat ik ze moet schrijven. Ik heb een brief aan mijn vader geschreven, ik ben benieuwd of hij terugschrijft. Ik heb wel een brief van Henny gekregen, en Klaas kreeg vandaag een kaart van mevr. van Dishoeck.
    Ik heb vanavond een tijdje heel vlot Iwriet zitten spreken met Nomi, toen eventjes Engels met Tovic, en toen plots kon ik geen woord Iwriet uitbrengen. Het is jammer dat dit papier alweer bijna vol is, ik wilde je nog zoveel over de kibboets vertellen, het is een ongekende gemeenschap, b.v. iedereen werkt in de eetzaal en het is in het begin heel vreemd om aan tafel bediend te worden door een ouder iemand die hier al lang is en waartegen je de neiging hebt een beetje op te zien. Het lijkt me leuk om in de eetzaal te werken, leuker dan in de wasserij. Daar is het wel fijn stil, maar ik geloof dat ze wel vaak de radio aanzetten. Iedereen doet alles, b.v. ineens zie je Michal bij de kinderen werken, ze hebben wel ook een vast werk, maar ze doen er van alles naast, heel leuk eigenlijk. Het is ook heel grappig om een heel beschaafd iemand tussen de varkens tegen te komen.

De volgende ochtend
Liefje, deze brief gaat meteen weg en ik begin meteen aan een tweede. Veel liefs, sterkte,
Ursula.