In oktober 1965 gingen mijn ouders, toen 29 en 30 jaar oud, Kees ten Holt (1935 - 1990) en Ursula Roth (1934 - 1981) uit elkaar. Mijn moeder nam mij (5 jaar oud) mee naar Israel, om zich met mij in de nieuwe heilstaat te vestigen in kibboets Lahav in de Negev. Mijn ouders schreven elkaar dagelijks, en al snel werd duidelijk dat ze moeilijk zonder elkaar konden. De volledige correspondentie (in ca. zeventig brieven) is bewaard gebleven.
(afl. 10)


woensdag 3 november, Lahav, Ursula

Lieve Kees,

ik lig op mijn bed, het is al kwart over tien, dat is voor jou niet laat, maar voor mij wel. Gisteravond heb ik nog even koffie gedronken bij de schomér (dat is een wachter). Hij nodigde me uit om vandaag naar platen te komen luisteren, dat heb ik gedaan met Klaas. Hij had The Beatles en een gitaar, en hij heeft me geleerd een Uzi, dat is een kort Israelisch geweer, te demonteren en weer in elkaar te zetten. Hij is vrij vermoeiend, wel heel aardig, maar ik vroeg hem vanmiddag om naar de konijntjes te komen kijken, omdat ik die los in mijn kamer had. Ze waren snoezig, ze vonden het heerlijk om uit die benauwde kooi te mogen, en Klaas vond het natuurlijk ook prachtig, hij (de schomér) is de hele middag gebleven. Hij speelde erg leuk met Klaas, dat was wel fijn, maar Klaas werd steeds wilder en het werd met de konijnen mee een beestenstal, en ik kon op het laatst niet meer van de moeheid, ook omdat het gesprek zo vermoeiend is in het Frans. Het gaat al beter, ik leer echt goed Engels en Frans, en misschien leer ik toch nog van iemand Iwriet.
    Gisteravond deed hij me een plant en een tros rozen cadeau, verder doet hij allerlei aanbiedingen, als ik iets nodig heb, kan ik het van hem krijgen. Ik vind het erg aardig maar ik wil eigenlijk liever niets. Ik heb hem verteld hoe oud ik ben, hij is drieëntwintig (bijna) maar nu zegt hij steeds dat hij liever met oudere mensen omgaat, en dat hij zoveel vriendinnen heeft van dertig of ouder. Vanavond heb ik weer even koffie bij hem gedronken. Ik laat Klaas echt niet langer dan tien minuten alleen hoor, en trouwens, ik doe het helemaal niet meer, ik wil op tijd naar bed en ik wil rust. Ik zie echt niets in hem, dat snap je ook wel. Hij is echt heel jong, al vindt hij zelf van niet.
    Het enige wat wel leuk is, is dat er iemand is die het echt leuk vindt als ik kom, en mij niet alleen maar ontvangt omdat ik geholpen moet. Maar het moeilijke is dat hij zich rot verveeld de hele dag, want hij werkt niet overdag, dus hij is blij dat er nog iemand is die thuis is.
    Maar morgen ga ik de hele dag weg met Klaas, naar school en wandelen. Wat ook wel opwindend is, het ’s nachts lopen door de kibboets met iemand met een geweer, die echt steeds kijkt of er een Arabier of zoiets is. Het schijnt dat het prikkeldraad om de kibboets ’s nachts onder stroom staat. Hij mag trouwens helemaal niet met mij praten of koffie drinken of op de stoep zitten, hij moet alleen zijn. Hij is geen chaweer (ingezetene van Lahav, KtH), hij werkt voor geld, daar schijnt men hier niet van te houden, daarom heeft hij geen vrienden zeker. Hij gaat ook weer terug naar Frankrijk.
    Op het moment staat hij geloof ik te wachten of ik naar buiten kom,  maar ik wil eigenlijk dolgraag naar bed. Ik zal even gaan zeggen dat ik naar bed ga.

8.00 uur ’s morgens

Klaasje slaapt nog. Het stormt buiten. Ik zie op het moment tegen alles op. Klaas is erg moeilijk, hij is ontzettend in de contramine, het is erg ontmoedigend, in mijn hele leven zal ik nooit rust krijgen, hoezeer ik er ook naar verlang. Ik wil naar huis en zie tegelijkertijd dat er dan ook moeilijkheden zijn. Ik zit in het slop, ik ben moedeloos, boven dien stoort die “wacht” me ook erg. Ik wil regelmaat en vroeg naar bed, mijn dag is hier al zó vermoeiend. Het is een grote klap voor me dat Klaas zo helemaal totaal niet meegeeft, dat hij zo agressief tegen me is. Ik heb het gevoel dat er iets onherstelbaar gebeurt en ik machteloos ben.
    Ik breng het uiterste aan zelfbeheersing op, maar het helpt niet, hij is zo ontzettend onwillig, het is onvoorstelbaar. Niets maar dan ook niets wat ik vraag wordt zonder eindeloos protest gedaan. Ik kan ook niet meer vrolijk zijn, ik schijn het leven niet te pakken te kunnen krijgen. Hoe ik het ook probeer, wat ik ook doe. Ik zou mijn gezin weer bij elkaar willen hebben, maar hoe?
    Tien ik gisteravond nog even naar buiten ging, was ik heus niet direct weer binnen. Charlie praatte op me in, dat ik een vriend moest zoeken, dat het niet te doen was voor een vrouw alleen, dat als een andere man lief voor Klaas was, dat hij dan zijn vader zou vergeten, enz. Ik zei dat ik helemaal niet wilde dat Klaas zijn vader vergat en dat ik geen haast had met een vriend. Toen ben ik naar binnen gegaan.
    Vanmorgen heeft Klaas tot kwart over acht geslapen, alles ging natuurlijk weer mis. Ik zit hier in die verdomde school en kan mijn tranen maar nauwelijks bedwingen, alles ging onder protest.
    Gisteravond haalde Charlie uit een kamer waar net iemand was weggegaan, twee vliegtuigen van karton van zo’n bouwkaart, weet je wel? en hij gaf ze aan Klaas. Maar ik vind zoiets vreselijk vervelend, ik wil niet dat Klaas ze mee naar buiten neemt, want straks denkt iemand dat ik in die kamer ben gaan rondsnuffelen.
    Ik probeerde het Klaas uit te leggen, maar hij weigert het te begrijpen. Alles wordt aangegrepen om te laten zien hoe een rotmoeder ik ben, en hij wilde nier naar school of die vliegtuigen moesten mee. De weg van huis naar school was eindeloos, met weer omdraaien en dan toch weer gaan, en nu zijn we er dan. Ik moet er natuurlijk weer bijblijven. Ik ben er ziek van. Ik vind mijn leven op het moment net een nachtmerrie en dat komt door de moeilijkheden met Klaas. Ik begrijp niet waar ik het allemaal aan verdiend heb, ik heb altijd mijn best gedaan, maar het schijnt niet te kunnen voor mij. Zoals ik je al zei, een rustig, vredig leven is niet mijn deel. Van Klaas begrijp ik niets meer, nu is hij wel weer lief, maar ik kan niet meer vrolijk zijn, ik kan alleen nog maar huilen. Ging hij maar naar die verdomde school.
    Ik wil rust. Ik zit hier maar bij die kinderen, ik wil weg, ik wil naar huis. Ik wil op mijn bed liggen en slapen en alles vergeten. Ze zijn aan het zingen op ontzettend moeilijke wijsjes, niet na te zingen, en het is volgens mij nog vals ook.
    Vanmiddag komt Charlie mij natuurlijk storen, het kan niet meer, ik wil rustig met Klaas spelen en hem leren lezen, en brieven schrijven of lezen. Ik wil alleen maar rust. Ik ben van alles ziek en moe, ik kots van het leven. Ik heb het gevoel dat ik ook geen veerkracht meer heb. Als Klaas maar naar school wilde, als hij maar wat liever was, niet zo bij alles tegenstribbelde. Enfin, ik zie het wel weer. Vrolijk ben ik niet, misschien weet jij er iets op?
Je Ursula.

Ik geloof ook wel dat het allemaal aan mij ligt, maar ik weet niet hoe ik mezelf moet veranderen. Het is dubbel moeilijk als je niet meer opgewekt kunt zijn.