Theo van Gogh

Vandaag is het de sterfdag van Theo van Gogh. Ik kende hem niet, sprak hem één keer kort op de fiets in het Amsterdamse Vondelpark om hem te vertellen dat ik vond dat hij liever mij de muziek bij zijn films moest laten maken, waarop hij me zijn telefoonnummer gaf. Twee weken later was hij dood. 
    Toen hij nog leefde vond ik het ingewikkeld me een oordeel over hem te vormen omdat hij zich in mijn ogen soms vreselijk misdroeg, dingen zei waarvan ik op dat moment de zin niet inzag, behalve dan de wens om een ander diep te kwetsen. Tegelijk vond ik hem ontzettend grappig, slim en op uiteenlopende gebieden waanzinnig getalenteerd. Ik vond zijn films briljant, zijn columns wisselend van kwaliteit - soms scherp en raak, soms ook gewoon melig - zijn interviews ontzettend goed. Maar hij was spraakmakend, provocerend en wars van elke politieke correctheid. 
    Hij was ook duidelijk zeer sociaal voelend, een eigenschap die hem eigenlijk dus als links zou typeren, maar tegelijk was hij een van de eersten die wees op de hypocrisie en het failliet van links omdat het zich had losgezongen van haar oorspronkelijke sociale idealen, zich met Tony Blair had bekeerd tot het neo-liberalisme, de toenemende inkomensongelijkheid niet langer als principieel onacceptabel zag, en vooral de problemen van de multiculturele samenleving tegen beter weten in bleef bagatelliseren of ontkennen en daarmee een groot deel van haar oorspronkelijke en natuurlijke electoraat van zich vervreemde en in de handen van populisten dreef. 
    Langzaam maar zeker ontwikkelde Theo van Gogh zich tot de nachtmerrie van wat zichzelf comfortabel weldenkend links was gaan noemen. Dus werd hij uitgemaakt voor anti-semiet, racist, islamofoob, maar daar zat hij niet mee. Roekeloos en zonder gêne zei hij wat hij vond, en provoceerde hij de consensus met zijn radicale uitspraken, misschien ook omdat hij ervan overtuigd was dat dit nodig was, dat hij die rol moest vervullen. 
    Met Pim Fortuyn, die hij bewonderde en Ayaan Hirsi Ali wees hij op het gevaar van de radicale islam, nog altijd een groot taboe in linkse kringen (mijn kringen) en dat koste hem (en Pim Fortuyn) als hedendaagse gebroeders De Witt, uiteindelijk het leven.
    Toen Theo van Gogh was vermoord riep iedereen moord en brand vanwege de gruwelijke aanslag op de vrijheid van meningsuiting, maar ook toen was de hypocrisie al voelbaar, de opluchting over het verdwijnen van deze ongemakkelijke stem bij degenen die het mikpunt van zijn polemieken waren geweest duidelijk. Natuurlijk moest je alles kunnen zeggen, maar misschien hoefde dat niet per se altijd, en dan vooral wanneer het kritiek op de islam betrof.
    En het is er niet beter op geworden, zou ik zeggen. Het vrijdenken staat onder grote druk, je hebt je maar te conformeren anders wordt je het zwijgen opgelegd, je je column afgepakt. Als je je aan een kamp hebt verbonden, dan verplicht je je daarmee aan het hele pakket, inclusief zwijgplicht over bepaalde onderwerpen vanwege de nestbevuiling.
    Ik vind dit het grote probleem van deze tijd: waar kun je je eigenlijk nog aan conformeren, nu politieke partijen hun onderwerpen kiezen uit electorale overwegingen in plaats van uit een achterliggende ideologie of een wereldbeeld, zich om dezelfde marktconforme redenen van elkaar onderscheiden, verkiezingsbeloften als loze reclameslogans spuien en daarmee in feite de democratie uithollen, tot een loze belofte maken, en daar vervolgens elkaar dan weer de schuld van geven. 
    Mensen nemen elkaar in Nederland de maat vanwege hun standpunt inzake Gaza, meestal zonder enige kennis van zaken, in plaats van dat ze elkaar vinden in een strijd tegen de steeds grotere inkomensongelijkheid, de verloedering van het onderwijs, de ontlezing, de bio-industrie, de overbevolking en de uitputting van onze planeet (over nestbevuiling gesproken), de vermarkting van de zorg, leugens over de onbetaalbaarheid van de pensioenen, de woningnood en de veel te hoge huren.
    Daarom denk ik vandaag aan Theo van Gogh.