Elite

Niet kunstenaars begrijpen vaak slecht wat een kunstenaar beweegt. Die kan het zelf ook niet altijd onder woorden brengen en dat hoeft ook niet omdat de kunst nu eenmaal gedeeltelijk buiten de ratio staat. Buitenstaanders kunnen er wel sympathie voor hebben, maar regelmatig wekt een gesprek over het wezen van kunst vooral onbegrip en irritatie op.

Kunst dient namelijk geen enkel economisch of maatschappelijk doel behalve het maken van kunst, het scheppen van iets dat er daarvoor nog niet was.

Het kunstenaarschap is niet iets dat je kunt verkrijgen, bijvoorbeeld door middel van een kunstopleiding, zoals je ook geen kunstenaar kunt worden. Het is geen keuze, eerder een mentaliteit; omgekeerd kun je er ook niet automatisch rechten aan ontlenen (ik ben kunstenaar: onderhoud mij, is maar voor weinigen weggelegd, los van kwaliteit van werk; het is geen makkelijk bestaan).

Kunst is vanuit het maken nooit geëngageerd, wat niet wil zeggen dat kunst nooit geëngageerd zou kunnen zijn, maar dit engagement is louter bijvangst, want het gevolg van een artistiek uitgangspunt van de kunstenaar. Heersend is het artistieke uitgangspunt (concept), niet het engagement. Alle kunst die pretendeert geëngageerd te zijn is geen kunst maar engagement.

Nieuwe kunst is vrijwel altijd elitair, omdat er een zekere mate van voorkennis, inwijding en context nodig is om haar naar waarde te kunnen schatten, wat niet betekent dat kunst per se alleen voor de elite is.

Met elite (tegenwoordig een beladen en vervuild begrip) bedoel ik hier diegenen die het vermogen bezitten om te kunnen reflecteren op henzelf en de wereld om hen heen en die de mogelijkheid hebben gehad kennis te vergaren en die naar waarde te schatten, die hun artistieke smaak hebben verfijnd en ontwikkeld door kennis te nemen van zo veel mogelijk verschillende uitingen van kunst. Die smaak hoeft niet per se uniform te zijn, maar is wel steeds gestoeld op ervaring met, en plezier in het duiden van de kunsten of andere zaken. De toegang tot die hier bedoelde elite is gratis en niet afhankelijk van sociale klasse of opleiding.
    
Deze elite moet worden gekoesterd. Zij genereert of apprecieert nieuwe ideeën omdat ze in staat is te reflecteren op de wereld om haar heen. Zij wordt vaak gehaat omdat zij het geweten van de samenleving is. 
 
Uit het voorgaande volgt dat er niet zoiets kan bestaan als democratisering van de kunst, zoals de politiek steeds weer voorstaat. Er is geen high art en low art die samen zou moeten of kunnen gaan, er bestaat alleen kunst; kunst kan geïnspireerd zijn op wat low art wordt genoemd, volkscultuur, verbruikscultuur, maar onderscheidt zich daarvan door de reflectie die haar abstraheert en ontslaat van de functie te hoeven amuseren of functioneel te zijn.
    
De politiek zou zich moeten realiseren dat er ook een rechtvaardige samenleving mogelijk is waarin niet per se iedereen hetzelfde hoeft te zijn, dezelfde behoeften heeft. In feite doet ze dat ook, maar vanwege de aard en de werking van diezelfde politiek kan ze dat nooit tot een uitgangspunt maken. Om je een rechtvaardige samenleving te kunnen voorstellen (of wat voor samenleving dan ook) en deze vorm te kunnen geven moet je op de bestaande structuren kunnen reflecteren, historische processen kunnen overzien en abstraheren, toegang hebben tot gespecialiseerde kennis, allemaal zaken die bij uitstek aan een elite zijn voorbehouden.
    
Het idee van de verheffing van de massa is mooi, maar hoeft niet de teloorgang van de elite in te houden. Anders gezegd: je moet niet de programmering van het concertgebouw aanpassen, maar wel de kaartjes goedkoop maken.

Een samenleving zoals de onze, die dit niet onderkent en zich uitlevert aan de consensus van de middelmaat verliest haar ziel en haar empathie en is ten dode opgeschreven.